Κροκεές 1977! Στη φωτογραφία από το λεύκωμα του Πέτρου Λιακάκου, διακρίνονται από αριστερά η Πίτσα Δ.Τριάντου και η Καλλιόπη Ι. Χριστάκου μοιράζοντας κόλλυβα για συχώρεση σε ψυχοσάββατο.
του Λουη Γ Σερεμετη
Από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια η εκκλησία είχε καθιερώσει ως μοναδικό ψυχοσάββατο την παραμονή τη Κυριακής της Πεντηκοστής. Στη συνέχεια προστέθηκε το Ψυχοσάββατο της Αποκριάς (πρώτο Σάββατο μετά την Τσικνοπέμπτη), και με το πέρασμα των χρόνων τα ψυχοσάββατα της Τυρινής και των Αγίων Θεοδώρων. Το ψυχοσάββατο της Αποκριάς είναι αφιερωμένο στη «θριαμβεύουσα εκκλησία» όπως την λέμε, δηλαδή στους νεκρούς και στη Δευτέρα Παρουσία του Χριστού, από τον οποίο ζητάμε συγχώρεση όλων των πεθαμένων. Στο ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής πρώτον τιμώνται οι ψυχές των νεκρών, και δεύτερον εορτάζεται «η επί γης γενέθλια ημέρα της Εκκλησίας», δηλαδή οι ζωντανοί! Εξάλλου αυτό είναι το νόημα και η αποστολή της εκκλησίας της αγάπης, να προσεύχεται για όλους, ζωντανούς και νεκρούς. Στο μνημόσυνο του ψυχοσάββατου του «Ρουσαλιού» γίνεται ιδιαίτερη μνεία σε όσους πέθαναν άκαιρα, είτε μαζικά σε περιόδους δυστυχίας και επιδημιών, σε όσους σκοτώθηκαν σε πόλεμο, σε σεισμούς, σε θεομηνίες, ή κάηκαν βρίσκοντας φριχτό θάνατο, ή χάθηκαν σε στεριά και σε θάλασσα, ή έμειναν για πάντα σε ξένη γης, γενικά σε όσους δεν διαβάστηκε καμία ευχή για ανάπαυση της ψυχής τους.
Γύρω από διάφορες θρησκευτικές συνήθειες ο απλός κόσμος και οι τοπικές κουλτούρες ως συνήθως προσθέτουν και τις λαϊκές δοξασίες, στοιχεία απαραίτητα για να δώσουν άλλο χρώμα, τόνο, και νόημα σε αυτές. Το Ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής, του «Ρουσαλιού» όπως το λέμε ξεχωριστά, πήρε το όνομά του από το λατινικό «Rose», που σημαίνει τριαντάφυλλο στα ελληνικά, επειδή παλιά έβαζαν τριαντάφυλλα πάνω στο βρασμένο στάρι, στα κόλλυβα. Μάλιστα θέλοντας να τονίσουν τη βαρύτητα των ημερών αυτών απόφευγαν να δουλεύουν στα χωράφια τα ψυχοσάββατσ, λέγοντας «ανάθεμα ποιός δούλευε αυτά τα τρία Σάββατα»! Τα Σάββατα από παλιά ήταν μέρες γιορτής και έχουν χιλιοτραγουδηθεί, αφού για τους εργαζόμενους ήταν ημέρα πληρωμής και χαράς στο σπίτι, μικρών και μεγάλων! Αλλά και για όλους ήταν μια μέρα χαρούμενης προσμονής αφού ακολουθούσε η αργία και η γιορτή της Κυριακής που την τιμούσε ο κόσμος! Όμως για το ψυχοσάββατο του Ρουσαλιού λέγανε,
«όλα τα Σάββατα να παν,
να πάν και να ξανάρθουν,
του Ρουσαλιού το Σάββατο
να πάει να μη γυρίσει»!
Και αυτό γιατί σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση, ο ίδιος ο Χριστός είχε επιτρέψει όλες οι ψυχές από την Ανάσταση ως και την Πεντηκοστή να μπορούν να βρίσκονται στον Παράδεισο, αφού του το ζητούσε η ίδια η Παναγία γονατιστή τρεις μέρες μέχρι που μάτωσαν τα γόνατά της. Αλλά όταν περνούσαν οι πενήντα μέρες επέστρεφαν στον «κάτω κόσμο», κάθε ψυχή πήγαινε ανάλογα με τα έργα της, και κλειδωνόταν ξανά η πόρτα του παραδείσου! Κάποιοι άλλοι πίστευαν ότι τέτοια μέρα οι ψυχές επιστρέφουν στον Κάτω Κόσμο, αφού από το Πάσχα κυκλοφορούσαν ελεύθερα και ανάμεσά μας πάνω στη γη.
Τα ψυχοσάββατα σε κάθε σπίτι έβραζαν στάρι, που το πήγαιναν οι γυναίκες στο νεκροταφείο μαζί με ένα χαρτί με τα ονόματα των πεθαμένων συγγενών, για να διαβάσει ο παπάς στον εσπερινό της Παρασκευής και στην λειτουργία του Σαββάτου. Και οι δύο λειτουργίες είναι οι ίδιες. Στο χωριό μας ο παπάς από παλιά λειτουργούσε στον «Άγιο Θόδωρο» όπως λέγανε στην εκκλησία του νεκροταφείου, για να συγχωρεθούν οι ψυχές, αφού σύμφωνα με μια πολύ παλιά χριστιανική συνήθεια έπρεπε οι ζωντανοί και η εκκλησία να μνημονεύουν τους πεθαμένους. Ο κόσμος βοηθούσε και έμπρακτα τους φτωχότερους και τους ανήμπορους με ό,τι μπορούσε ο καθένας, για να είναι αναπαυμένες οι ψυχές των πεθαμένων. Εκείνες τις μέρες εμείς τα παιδιά χορταίναμε κόλλυβα, και σταροζούμι που το πίναμε ζεστό με λίγη ζάχαρη και λίγα σπόρια σταριού μέσα, την καλύτερη υπερτροφή, μια superfood όπως την λένε οι ξένοι! Όταν τέτοιες μέρες βλέπαμε τις γυναίκες να έρχονται από το νεκροταφείο με τις κόφες και τις κανίστρες, παρατάγαμε το παιχνίδι , απλώναμε τα χέρια και ανοίγαμε τις χούφτες για να μας δώσουν κόλλυβα, και λέγαμε σκύβοντας το κεφάλι «Θιός σχωρέστους, να είσαστε όλοι καλά»!
Πέρασαν εφτά βδομάδες από το Πάσχα, και ούτε που το καταλάβαμε! Πάντως από μαθητές ξέραμε πως όταν ερχότανε η Κυριακή της Πεντηκοστής και η Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος, είχαν περάσει κιόλας πενήντα μέρες από το Πάσχα, γιορτάζαμε την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος στους Αποστόλους με μορφή φλόγας πάνω στα κεφάλια τους, και ξέραμε ότι κάπου κοντά είναι και οι καλοκαιρινές διακοπές των σχολείων! Αύριο Σάββατο είναι το «ψυχοσάββατο του Ρουσαλιού», μεθαύριο γιορτάζουμε με λαμπρότητα την Κυριακή της Πεντηκοστής και την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος στους Αποστόλους. Για το λόγο αυτό θεολογικά η ημέρα αυτή θεωρείται η «γενέθλια ημέρα» της Εκκλησίας. Η Πεντηκοστή βαστάει όλη την εβδομάδα, με ιδιαίτερη έξαρση το Σάββατο. Μετά την Κυριακή της Πεντηκοστής ξεχωρίζει η Δευτέρα, και είναι αφιερωμένη στο Άγιο Πνεύμα. Την Κυριακή γιορτάζεται η επιφοίτηση, και την Δευτέρα τιμάται η Αγία Τριάδα, για να τονιστεί η παρουσία του Αγίου Πνεύματος! Η θρησκευτική παράδοση λέει ότι από την Κυριακή της Πεντηκοστής, μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων δεν υπάρχει νηστεία, και τρώγονται όλα τα φαγητά. Από την Δευτέρα μετά των Αγίων Πάντων και μέχρι του Πέτρου και Παύλου, είναι η νηστεία των Αγίων Αποστόλων, και Τετάρτη και Παρασκευή δεν τρώγεται το ψάρι.
Σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση, το τριήμερο του Αγίου Πνεύματος το αποκαλούσαν και «γιορτή του θερισμού», επειδή συμπίπτει με τον θερισμό των γεννημάτων! Η κάθε μέρα του θερισμού ήταν και μια γιορτή, ένα γλέντι, γιατί ερχόταν η ώρα της σοδειάς που καθόριζε πολλά για το πώς θα περνούσε την χρονιά η οικογένεια. Την σήμερον ημέραν δεν έχουμε θερητά, αλλά και ούτε που ρωτάμε πότε έχουμε την γιορτή της Πεντηκοστής, και την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος. Μας πληροφορούν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης μόνο για το «πότε πέφτει το τριήμερο του Αγίου πνεύματος», γιατί το έχουμε συνδέσει με την ευκαιρία για τριήμερη αργία και έξοδο. Μπορεί να είναι επίσημη αργία για το δημόσιο, όμως κι εμείς δεν θα δουλέψουμε στο χωράφι αυτή την Δευτέρα, και θα πάμε στο Ασήμι που πανηγυρίζει το εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας!
Καλό τριήμερο Πεντηκοστής και Αγίου Πνεύματος, χρόνια πολλά με υγεία, υγεία, υγεία!!!
