του Λουη Γ Σερεμετη
Κάθε φορά που ερχόταν η σαρακοστή, η μάνα στο σπίτι κανόνιζε την νηστεία «για να μην Τουρκέψουμε, να καταλάβουμε τις χρονιάρες άγιες μέρες που έρχονται, και να κοινωνήσουμε τη Μεγαλοβδομάδα»! Έτσι έλεγε! Όμως την Μεγαλοβδόμαδα, μαζί με την κορύφωση του θείου δράματος, κορυφωνόταν και το δικό μας δράμα με την νηστεία! Αν και δεν ήταν υπερβολικά αυστηρή, εμείς τα παιδιά δεν την αντέχαμε, και εκείνες τις τελευταίες μέρες μας φαίνονταν ατέλειωτες! Κομμένο το κρέας, αραιά και που κανένα ψάρι, κομμένα αυγά, γάλα, τυρί, μόνο φασόλια, φακές, φάβα, πατάτες βραστές, κάτι βραστά λάχανα και βουρβιά , ελιές, και ένα πιάτο λούπινα υπήρχαν στο τραπέζι μας, που τα ξεφλουδίζαμε όπως τον πασατέμπο, και καθώς ήταν αλμυρά, τα κατεβάζαμε με τη μια! Τα λούπινα τα αγοράζανε από την Δήμητρα τη Δαφνιώτη από το «πάνου χωριό», όταν έμενε στο «Μπισμπίνι»! Ήταν ένα κορίτσι – βιοπαλαιστής, το μεγαλύτερο παιδί του σπιτιού που στήριζε όλη τη οικογένεια, σαν να ήταν σερνικό παιδί! Θαρρετή η Δήμητρα, δεν κώλωνε πουθενά, όργωνε όλο το χωριό διαλαλώντας και πουλώντας την πραμάτεια της, τα λούπινα και τα φιστίκια, αρμυρά και αράπικα με το κοφίνι της και ένα κρασοπότηρο για να μετράει το εμπόρευμά της, και τα χωνάκια από εφημερίδα για να τα γεμίζει! «Έχω ωραία λούπινα, και αρμυρό φστίκι» φώναζε! Τα λούπινα ήταν ένα πολύ συνηθισμένο σνακ εκείνης της εποχής, και εκτός από τα σπίτια τα πούλαγε τα βράδια στην πλατεία, στα πανηγύρια, στα σινεμά, μαζί με φιστίκια! Επιχειρηματικό και ανήσυχο πνεύμα από μικρό κοριτσόπουλο η Δήμητρα, ασχολήθηκε και πρόκοψε στη συνέχεια με το λιανικό εμπόριο φρέσκων οπωροκηπευτικών, εφοδιάζοντας όλο τον χρόνο με αυτά κυρίως τους κατοίκους ορεινών χωριών της Λακωνίας μέχρι πριν λίγα χρόνια!
Τέτοια εποχή που ήταν ανθισμένες οι λουπινιές και οι αγριολουπινιές, θάλασσες από τα μωβ λουλούδια τους στόλιζαν τα λιβάδια όταν κυμάτιζαν με τον αέρα, σαν να συμμετείχαν και αυτά με το χρώμα τους στο πένθος της Μεγαλοβδομάδας που έρχεται! Λουλούδια πρόθυμα να υποδεχτούν τις μέλισσες, αυτές που διαιωνίζουν την ζωή πάνω στη γης, για να τα γονιμοποιήσουν και να δώσουν το καλοκαίρι τον πολύτιμο καρπό του λούπινου! Η Ελληνική φύση συνεχίζει λοιπόν αδιάκοπα να χαρίζει τους θησαυρούς της με τις μοναδικές γεύσεις τους, τόσο στον άνθρωπο όσο και στα ζωντανά, αφού σήμερα το λούπινο έρχεται να δώσει λύση και στα αυξημένα έξοδα των κτηνοτρόφων σε ζωοτροφές, χωρίς πολλές καλλιεργητικές απαιτήσεις και φροντίδες, και χωρίς να ζητά και πολλά ανταλλάγματα από κανέναν. Το λούπινο όπως και η φακή, για τους παλαιότερους ήταν το «κρέας του φτωχού» επειδή το έτρωγαν σε περιόδους φτώχειας και πείνας, και αντικαθιστούσε σε πρωτεΐνη το κρέας που ήταν ακριβοθώρητο!
Από παλιά οι αγρότες ήξεραν εμπειρικά ότι όπου προοδεύουν τα λούπινα, το χωράφι θέλει ασβεστούχο αμμωνία, αφού στο λούπινο δεν αρέσουν τα ασβεστούχα εδάφη. Τα καλλιεργούσαν και για «χλωρά λίπανση» του χωραφιού, αλλά και για την «αγρανάπαυση», δηλαδή τη μια χρονιά στο χωράφι έσπερναν στάρι, και την άλλη χρονιά λούπινα για να δυναμώσει το χωράφι, να λιπανθεί για να αποδώσει την άλλη χρονιά πάλι καλό στάρι. Η «χλωρά λίπανση» ήταν ένας φυσικός τρόπος εμπλουτισμού του εδάφους με άζωτο, γιατί όπως όλα τα ψυχανθή, το λούπινο απορροφά άζωτο από την ατμόσφαιρα για τις ανάγκες του, και όσο περισσεύει το αποθηκεύει στις ρίζες του! Τότε είτε το όργωναν και το κουκούλωναν στο χώμα χλωρό, είτε το θέριζαν πρώτα και παίρνανε τον καρπό, και μετά όργωναν τα υπολείμματα . Έτσι το λούπινο έκανε δυο δουλειές, και οι ρίζες του εμπλούτιζαν με άζωτο το χωράφι, και παίρνανε τον καρπό, κυρίως για ζωοτροφή. Η ίδια πρακτική προωθείται και τώρα στα πλαίσια της αειφόρου αγροτικής ανάπτυξης. Τα λούπινα είναι φαρμακερό φυτό, δηλητήριο! Τα πρόβατα και τα γίδια όταν ξέφευγαν από την προσοχή του τσοπάνη και έτρωγαν στη βοσκή τους πολλά λούπινα, ψόφαγαν, ή αν έτρωγαν λιγότερα γλίτωναν, αλλά το γάλα πίκριζε!
Αυτοδημιούργητη η Δήμητρα, απόμαχος της ζωής σήμερα, θυμήθηκε άλλη μια φορά τα παλιά της, και μου εξιστόρησε με λεπτομέρειες τον αγώνα και την αγωνία της να πάει καλά η σοδειά και το εμπόριο του λούπινου, αφού η ίδια ήταν παραγωγός και πωλητής, χωρίς μεσάζοντες! Τα λούπινα δεν χρειάζονται πολύ γόνιμα εδάφη, μπορούν να καλλιεργηθούν σε φτωχά σε ασβέστιο, και σε ελαφρά και αμμώδη εδάφη. Ξεκινούσε τη σπορά του λούπινου τον Οκτώβρη με τα πρωτοβρόχια σε χωράφια που νοίκιαζε, και τα θέριζε τον Ιούλιο. Μόλις τα θέριζε τα κουβάλαγε στο αλώνι όπου γινόταν το «κοπάνισμα» με ξύλινους κόπανους για να απελευθερωθεί ο καρπός από τα λουβιά. Τα λουβιά τα έπαιρναν οι τσοπάνηδες τροφή για τα γιδοπρόβατα, και όταν φυσούσε δυνατός αέρας ξεκίναγε το λίχνισμα για να ξεχωρίσει ο καρπός από τα ψιλά άχυρα, και στη συνέχεια τον κουβάλαγε στο σπίτι.
Τα λούπινα ήταν πικρά, και το ξεπίκρισμα είναι απαραίτητο για να μπορούν να μπουν μετά στο κοφίνι της Δήμητρας και να φτάσουν στον κόσμο να τα φάει ευχάριστα και άφοβα, το ίδιο ισχύει και για τα ζώα! Όλο αυτό γινόταν με μια σειρά, και σχολαστικότητα. Τα έβαζε αποβραδίς στο νερό να φουσκώσουν, και το πρωί τα έβραζε καλά σε μεγάλα τζετζέρια που τα είχε γανώσει σχολαστικά ο καλατζής. Μόλις έβραζαν τα άφηνε να κρυώσουν, και μετά τα έβαζε σε κρύο νερό που το άλλαζε τρεις φορές την ημέρα για μία βδομάδα. Οι παραθαλάσσιοι καλλιεργητές όπως οι Μανιάτες, έβαζαν τα λούπινα τον Αύγουστο σε καζάνια πλάι στη θάλασσα , τα έβραζαν, και μετά τα έβαζαν σε λινατσένια σακιά. Για οκτώ ημέρες άφηναν τις σακιά με τα λούπινα στα βράχια στη θάλασσα να βρέχονται, ώστε να ξεπικρίσουν. Έπαιρναν έτσι την γεύση και το άρωμα της θάλασσας κι αρμύριζαν! Μετά τα άπλωναν στον ήλιο να ξεραθούν, και τα αποθήκευαν.
Είναι έθιμο όχι μόνο στη Μάνη αλλά και σε όλη τη Λακωνία να τρώμε τα λούπινα από την Καθαρά Δευτέρα, τότε που κάνουν την εμφάνισή τους οι «λουπινάδες» με τα κοφίνια τους, αλλά και του Ευαγγελισμού, τη Μεγαλοβδομάδα, αλλά και όλο τον χρόνο. Λούπινα στο χωνάκι ή στο σακουλάκι, στη βόλτα, στο σινεμά, στο γήπεδο, στην πλατεία, στο καφενείο, στην ταβέρνα, αρκεί να τα δαγκώσεις από το σημείο που έχει την μικρή τρυπίτσα ο φλοιός του και να πιέσεις το λούπινο από την αντίθετη πλευρά, έτσι ώστε να απελευθερωθεί από το φλοιό και να μπει στο στόμα! Μεζεδάκι εκλεκτό της σαρακοστής, συνόδευε το τσίπουρο και την μπίρα! Τα λούπινα είναι το όσπριο που έθρεψε γενιές και γενιές, με τους Μανιάτες και τους Κρητικούς να έχουν τη δική τους ιστορία γύρω από το λούπινο και την καλλιέργειά του, από την αρχαιότητα έως σήμερα! Είναι γνωστή η νοστιμιά της παραδοσιακής γλίνας της Μάνης, αφού τα χοιρινά είχαν σαν βασική διατροφή τους τα λούπινα της περιοχής!
Είναι καρπός αγνός, πλούσιος σε πρωτείνες, ό,τι καλύτερο στην υγιεινή διατροφή, μακράν καλύτερο από την σόγια! Είναι μια από τις πιο κατάλληλες τροφές για διαβητικούς, για όσους έχουν δυσανεξία στη λακτόζη, αλλά και για όσους θέλουν να χάσουν βάρος, καθώς έχουν χαμηλά ζάχαρα, σχεδόν μηδαμινά λιπαρά, και δεν περιέχουν γλουτένη. Τα λούπινα μπορούν να γίνουν αλεύρι για ψωμί, αλλά και λάδι, να χρησιμοποιηθούν στην μαγειρική και ζαχαροπλαστική, και συνδέονται άρρηκτα με την περίοδο της σαρακοστής! Σήμερα το λούπινο από τους περισσότερους θεωρείται πολύ ευτελές και φτωχικό φαγητό, σχεδόν εγκαταλείφθηκε και αντικαταστάθηκε από την εισαγόμενη σόγια, η οποία στο μεγαλύτερο ποσοστό της είναι μεταλλαγμένη, με ό,τι αυτό σημαίνει για την υγεία μας! Ενθαρρυντικό είναι ότι υπάρχουν ακόμη μερικοί λάτρεις του λούπινου που το καλλιεργούν, και κάποιοι ελάχιστοι που συνεχίζουν να το πουλάνε, όπως ο φίλος ο Δημήτρης ο Βεργυρής από το γειτονικό Δαφνί, ο «Κούκουνας» για να συνεννοούμαστε, που έπιασε δουλειά από την Καθαρά Δευτέρα, και γυρίζει με το καλαθάκι του όπως παλιά και στα γύρω χωριά! Φίλε Μήτσο σε χαιρετάμε, βάστα γερά, και όσο μπορείς! Τελευταία τα λούπινα εμφανίζονται και σε καταλόγους ακριβών εστιατορίων εδώ, και στο εξωτερικό. Επιμένοντας Χριστιανικά και Ελληνικά, όχι μόνο τηρούμε ήθη, έθιμα, παραδόσεις, και τις διατροφικές συνήθειες των ημερών, αλλά προστατεύουμε και την υγειά μας! Καλό Σαββατοκύριακο, χρόνια πολλά στον Λάζαρο και στην Λαζαρία, και καλή Μεγαλοβδομάδα!
