«Φτωχός» χειμώνας, «φτωχά» βουνά, «φτωχός» λαός!

Στη φωτογραφία ο ζωοδότης Ταΰγετος σήμερα, «φτωχός» από χιόνια, όσα του έφερε ο φετινός «φτωχός» χειμώνας!

Γράφει ο Λούης Γ. Σερεμέτης.

«Ο χειμώνας αν δεν πιάσει, κι ο χιονιάς αν δεν πλακώσει, ούτε λάδι, ούτε στάρι, ούτε ανθούς η γης θα δώσει» έλεγαν οι παλαιοί αγρότες, τονίζοντας την σημασία του χειμώνα στην παραγωγική διαδικασία. Ήθελαν έναν χειμώνα κανονικό και φυσιολογικό, με τις βροχές του, τα χιόνια του, και τα κρύα του, για να πάει καλά η σοδειά, να γεμίσουν τα ντεπόζιτα με λάδι, τα κασόνια με στάρι, να ανθίσουν τα δέντρα και να γεμίσουν καρπούς, και για να έχουν νερό να πίνουν οι ίδιοι, τα ζωντανά τους, και να ποτίζουν και τα μποστάνια τους! Αυτό που τους φόβιζε ήταν μια ακραία βαρυχειμωνιά με θεομηνίες που θα έκαναν ζημιές στις καλλιέργειες και στα ζωντανά τους, και εκεί αισθανόντουσαν απροστάτευτοι! Έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να προφυλαχτούν οι ίδιοι και οι περιουσίες τους! Ο ΕΛΓΑ τότε δεν υπήρχε, μόνο έκαναν τον σταυρό τους κάθε βράδυ στο εικόνισμα για να βοηθήσει ο Θεός και η Παναγιά! Φέτος από το Γενάρη οι επιστήμονες λέγανε ότι «έχουμε χάσει το 1/3 του χειμώνα» αφού είχε να βρέξει πάνω από μήνα! Για τις τελευταίες μέρες του Φλεβάρη οι μετεωρολόγοι προβλέπανε μια σοβαρή κακοκαιρία με χιόνια, βοριάδες, και «πολικό ψύχος» που το παρομοιάζανε με τον Μάρτη του 1987, όμως τελικά δεν ήρθε! Τότε στο χωριό από την Καθαρά Δευτέρα χιόνιζε για μια βδομάδα, και από τον συνεχόμενο παγετό έσπασαν σωλήνες της ύδρευσης, μηχανήματα, και έπαθαν μεγάλη ζημιά τα δέντρα!

Και φτάσαμε αισίως στον Μάρτη, με καινούργια καμώματα όμως φέτος, αφού ο καιρός επιμένει ακόμα να μην συμβαδίζει με το ημερολόγιο! Οι χειμωνιάτικες μέρες λίγες, τα χιόνια στα βουνά λιγοστά, οι βροχές κυρίως ραγδαίες, και οι θερμοκρασίες ασυνήθιστα υψηλές! Συνθήκες που δεν βοηθούν τις σπορές και την προετοιμασία των δέντρων για την νέα καρποφορία, με ορατές πλέον τις σοβαρές επιπτώσεις της στην επόμενη παραγωγή. Μόνη εξαίρεση του φετινού μαλακού χειμώνα η θεομηνία στα τέλη Γενάρη με τον κατακλυσμό από χαλάζι και νερό, που έφυγε όμως όλο στα ποτάμια παρασέρνοντας και το γόνιμο χώμα, αφήνοντας πίσω καταστροφές, έρημη γη, και πέτρες! Άλλοι σταυροκοπιούνται, άλλοι ανασηκώνουν τους ώμους τους απορώντας για το τι φταίει, και κάποιοι άλλοι λένε ότι οφείλεται στην κλιματική αλλαγή, λες και δεν έχουμε βάλει το χεράκι μας για να μας έρθει κι αυτή. Στα ποταμάκια που ξέραμε από παλιά, δύσκολα θα δούμε να τρέχει φέτος ξάστερο νερό! Μόνο θολό νερό μετά από δυνατή νεροποντή, ύστερα μικρές λούμπες με στάσιμο νερό, και σε λίγο δεν θα υπάρχει νερό ούτε για τα αγρίμια.

Παλιά που δεν υπήρχαν τα μέσα να ακούει ο κόσμος τους μετεωρολόγους και τα μετεωρολογικά μοντέλα, οι αγρότες βασίζονταν στις δικές τους παρατηρήσεις κάνοντας πρόγνωση του καιρού είτε με τα «μερομήνια του Αυγούστου», είτε παρακολουθώντας την συμπεριφορά των ζώων και των πουλιών! Έλεγαν πως αν η γάτα «νιβόταν», θα έβρεχε! Ο σκύλος όταν έψαχνε ζεστό μέρος και κουλουριαζόταν, θα ερχόταν βαρυχειμωνιά από τη μεριά που ήταν κουλουριασμένο το κορμί του. Τα καβούρια όταν προαισθάνονταν πλημμύρες, εγκατέλειπαν τις φωλιές τους στα ποτάμια και έπιαναν τις πλαγιές των γύρω λόφων για να μην τα παρασύρει το ρέμα με τη δυνατή ορμή του. Πολλοί όταν έβλεπαν τα καβούρια και έβγαιναν στα χωράφια, τα μάζευαν και έφτιαχναν μια ζεστή καβουρόσουπα, ό,τι έπρεπε για τη χειμωνιάτικη βραδιά! Τα βατράχια κοάζοντας ομαδικά, προβλέπουν βροχή. Τα πουλιά, η «σπαζογερακίνα», οι «Καλλιμάνες», οι σουσουράδες, οι μελισσουργοί, οι μπεκάτσες, και τα σμήνη από ψαρούνια, όταν καταλαβαίνουν βαρυχειμωνιά φεύγουν από τα ορεινά μέρη προς τους κάμπους. Ακόμη και ο σπίνος με την «γλυκιά λαλιά», όπως λέει και το ποιηματάκι του Γ. Δροσίνη, ο πιστός «ακόλουθος» των ζευγάδων στο όργωμα, αφού εκεί έβρισκε εύκολα έντομα και σκουλήκια, όταν σταματούσε την ημέρα να κελαηδάει προμηνυόταν κακοκαιρία. Τα χελιδόνια όταν πετούσαν ξυστά στο έδαφος προμηνύεται μπόρα, και ο κόκορας άμα λαλούσε μετά το ηλιοβασίλεμα, άλλαζε ο καιρός! Αλλά και οι ίδιοι οι άνθρωποι καταλάβαιναν την αλλαγή του καιρού όταν νιώθανε πόνο σε παλιά σπασίματα, σε τραυματισμούς, σε τομές εγχειρήσεων, ή πόνους στην μέση και στις αρθρώσεις, τα «ρεγματικά και τα αθλητικά» όπως λέγανε οι γέροι τους ρευματισμούς και τα αρθριτικά. Είχαν παρατηρήσει ότι και αυτά είναι σημάδια μιας σημαντικής αλλαγής του καιρού.

Παρατηρώντας τον ουρανό, τα άστρα, τον ήλιο, το φεγγάρι, τον ορίζοντα αν κοκκινίζει, από πού συννεφιάζει, από πού φυσάει, από πού αστράφτει, καταλάβαιναν «τι καιρός θα φυσήξει»! Λέγανε, «ορθό το φεγγάρι, ξαπλωτός ο καπετάνιος. Ξάπλα το φεγγάρι, όρθιος ο καπετάνιος»! Δηλαδή αν το φεγγάρι είναι όρθιο θα είχανε καλοκαιρία και θα ήταν ήσυχος ο καπετάνιος, αν είχε κλίση θα είχανε κακοκαιρία και ο καπετάνιος θα ήταν όρθιος και ανήσυχος. Όταν ήταν λαμπερό με κύκλο καθαρό, περιμένανε αέρα, ενώ αν ο κύκλος είναι μικρός και θαμπός, περιμένανε βροχή. «Άσπρος ήλιος, μαύρη μέρα», αν ο ήλιος το πρωί είναι λευκός και δεν λάμπει, ο καιρός θα είναι βροχερός, σκοτεινός! «Σαν αστράφτει στο Λιοντάρι, βάλε γέρο δυναμάρι, σαν αστράφτει στην Κουρκούλα, βάλε γέρο την κατσούλα»! Άμα άστραφτε από το «Λεοντάρι» Αρκαδίας, η κακοκαιρία έπεφτε πάνω μας, έβρεχε και φύσαγε πολύ. Ετοιμάζονταν για την δυνατή βροχή επιθεωρώντας τα κεραμίδια και τις σκεπές, και βάζανε κάποιο αντιστήριγμα στην πόρτα του σπιτιού, στειλιάρι από αγριλιά, το «δυναμάρι», για να αντέξει το δυνατό βοριά! Αν άστραφτε από την «Κουρκούλα», μια κορυφή του Πάρνωνα, τότε ερχόταν ο καιρός του «βορείου ρεύματος» που επηρεάζει και την Αθήνα με χιόνια, χιόνιζε η «Τσακωνιά», η «τσακανιάρα» όπως την λέγανε, ξέκοβε η βροχή, αλλά άμα κατέβαινε το χιόνι χαμηλά στην «Κουρκούλα», έκανε «ψόφο», οπότε ο γέρος θα έπρεπε να βάλει και την «κατσούλα», ένα χοντρό πλεχτό μάλλινο σκούφο!

Η λαϊκή σοφία έχει φροντίσει να «στολίσει» τον Μάρτη με αρκετές παροιμίες όπως, «μη σε γελάσει ο Μάρτης το πρωί και χάσεις την ημέρα», επειδή ο καιρός μεταβάλλεται εύκολα τέτοια εποχή, και το πρωί μπορεί να σε ξεγελάσει για το υπόλοιπο της ημέρας που θα είναι καλό! «Όταν θα φύγει ο κόρακας, το χιόνι θα μας κλείσει, και η γιαγιά στο τζάκι μας τη ρόκα θα γεμίσει»! Τα κοράκια όταν καταλάβαιναν ότι έρχεται βαρυχειμωνιά, μαζεύονται πολλά, κάνουν κύκλους χαμηλά, και κατέβαιναν σε μέρη που δεν χιονίζει για να βρίσκουν τροφή. Η γιαγιά θα έπιανε θέση στο τζάκι, θα έγνεθε το μαλλί στην ρόκα, και θα τύλιγε την κλωστή στην ανέμη για να πλέξει με τις χοντρές βελόνες τα ζεστά ρούχα, τραγουδώντας το: «κόκκινη κλωστή δεμένη,
στην ανέμη τυλιγμένη, δώσε κλώτσο να γυρίσει, παραμύθι ν’ αρχινίσει»! Και άρχιζε ένα παραμύθι!

«Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκάφτης» λέγανε, αφού στην βαρυχειμωνιά του Μάρτη άδειαζαν οι αυλές από τα ξύλα, και ο κόσμος έκαιγε ό,τι εύρισκε μπροστά του, ακόμα και τα παλούκια από τις φράχτες! Φέτος τα μισά ξύλα έμειναν στις αυλές άκαυτα! «Αν ρίξει ο Μάρτης δυό νερά, κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ’ εκείνον τον γεωργό που’ χει πολλά σπαρμένα», για να γίνουν τα γεννήματα και να «καπνίσουν» οι φούρνοι! «Μάρτη βάλε εργάτη και άστον να ψειρίζεται! Όσο και να τεμπελέψει, έχει μέρα να δουλέψει»! Τέτοια εποχή η μέρα έχει μεγαλώσει αρκετά, κοντεύουμε στην εαρινή ισημερία, και οι κυριότερες δουλειές στα χωράφια είναι το κλάδεμα των δέντρων, το κλάδεμα και το σκάψιμο των αμπελιών. Κουραστικές δουλειές μέσα στη νηστεία της Σαρακοστής, που ο κόσμος νήστευε κρέας, γάλα, τυρί και αυγό, οπότε η φασολάδα με τις ελιές και το κρασί έδινε και έπαιρνε! Τότε τα αφεντικά διάλεγαν εργάτες χωρίς ρολόγια, δεν υπήρχε οχτάωρο στο χωράφι, δούλευαν «ήλιο με ήλιο», οπότε όσο και να τεμπελιάζανε υπήρχε χρόνος να δουλέψουν! Ύστερα ακολούθησε ένας εξανθρωπισμός στις συνθήκες εργασίας, και μια ισορροπία στις σχέσεις αφεντικού – εργάτη για χρόνια.

Τούτες τις μέρες έκλεισε και τυπικά μια παραγωγική χρονιά, και στον απόηχο αυτού του περίεργου χειμώνα όλοι κάνουμε το ταμείο μας, να δούμε αν καζαντίσαμε κάτι από την προσπάθεια ενός χρόνου. Φέτος που δεν βρίσκαμε και εργάτες γιατί λιγόστεψαν, περάσαμε σε άλλη «πίστα»! Από τη μια ένας ανάποδος καιρός, και από την άλλη μια χρονιά που συν τοις άλλοις έφερε «νέα ήθη και έθιμα», αφού το μεροκάματο άρχισε να καθορίζεται από παράλογες απαιτήσεις εργατών που εκμεταλλεύτηκαν την έλλειψή τους, και από έναν αθέμιτο και ανεπίτρεπτο ανταγωνισμό που ακολούθησε ανάμεσα σε παραγωγούς, μέσα από άτυπους και απαράδεκτους κρυφούς «πλειοδοτικούς διαγωνισμούς» για το ποιος θα πάρει τον εργάτη του γείτονα, και στο τέλος όποιος αντέξει! Οι έννοιες και οι σχέσεις ανάμεσα σε αφεντικά και σε ξένους κυρίως εργάτες είναι πλέον υπό αναθεώρηση! Ήρθε καιρός που οι εργάτες διαλέγουν τα αφεντικά ανάλογα με το ποιος θα δώσει καλύτερο μεροκάματο, καλύτερο φαγητό, όχι πρόχειρο αλλά μαγειρευτό! Ο καφές «φραπέ» με το κρουασάν που τους πρόσφεραν σαν δεκατιανό, είναι αζήτητα πλέον, αφού απαιτούν φρέντο εσπρέσο, καπουτσίνο, και σνακ με αλμυρές γεύσεις, με ντελίβερι στο χωράφι! Αρκετά πριν πλησιάσει η ώρα του σχολάσματος ειδοποιούνται με δόνηση από το κινητό τους και αποθέτουν καταγής τα «όπλα»! Στα αφεντικά πλέον δεν μένει τίποτα άλλο από το να δουλεύουν ασταμάτητα χωρίς να κοιτάνε ρολόι, μπας και ρεφάρουν τα έξοδα!

«Τα λόγια σου είναι ψεύτικα σαν του Μαρτιού το χιόνι, όπου το ρίχνει αποβραδίς, και το πρωί το λιώνει » έλεγε η γιαγιά μας για τα λόγια που δεν έχουν καμία αξία και ξεχνιούνται εύκολα, όσο εύκολα λιώνουν τα χιόνια του Μάρτη! «Κάλλιο Μάρτη καρβουνιάρη, παρά Μάρτη καψαλιάρη» έλεγε ο πατέρας, δηλαδή να συμβαδίζει ο καιρός με την εποχή, να βρέχει και να κάνει κρύο να κάθεσαι στο τζάκι, παρά να κάνει ξέρα και ζέστες που είναι αφύσικες και ζημιογόνες για τους αγρότες, κάτι που φέτος μας τρομάζει! Πάντως εμείς μέχρι τέλους του μήνα θα πρέπει να πληρώσουμε κανονικά τον ΕΛΓΑ, αλλά είναι ζήτημα να αποζημιωθούν οι ζημιές που έγιναν φέτος από το χαλάζι! Να κάνουμε τον σταυρό μας συνέχεια να μην πάθουμε ζημιά γιατί δεν μας σώνουν οι αποζημιώσεις «ψίχουλα», να τον κάνουμε! Αλλά που να πρωτοβάλει και ο Θεός το χέρι του για να μας σώσει, αν δεν το θέλουμε κι εμείς! Όσο για το γνωστό « … και από Μάρτη καλοκαίρι», που ονειρεύονται και παρακαλάνε μερικοί για να αρχίσουν από νωρίς τα μπανάκια στην θάλασσα, μακάρι να μην επαληθευτεί, για να μπορέσει η γης και του χρόνου να δώσει σε όλους τα δώρα της, το λάδι, το στάρι, και τους ανθούς της! Καλές διαφορές να έχουμε, καλοφάγωτοι οι κόποι μας με υγεία, και του χρόνου καλύτερα σε όλα!