του Βαγγελη Μητρακου
-Τι καιρό θα κάνει ;
Αυτή ήταν , από τα πανάρχαια χρόνια , η αγωνία του Έλληνα . Κι αυτό , γιατί από τον καιρό που θα έκανε εξαρτιότανε η ζωή του όλη . Όλες του οι προσμονές , οι δουλειές, οι καλλιέργειες , οι σοδειές , οι προκοπές των δέντρων , των σπαρτών και των κηπευτικών αλλά και των ζώων , τα ταξίδια του στη στεριά και στη θάλασσα , το αν θα φτάσουν τα ξύλα για το τζάκι , το πότε θα φύγει και πότε θα γυρίσει με τα μπουλούκια των μαστόρων , πότε θα κατεβεί με τα κοπάδια του στα χειμαδιά και πότε θα ανεβεί ξανά στα βουνά , πότε θα βγει για ψάρεμα κι αν θα ’χει καλή ψαριά … όλα μα όλα εξαρτιούντανε από το «τι καιρό θα κάνει» .
Αυτή η αγωνία του Έλληνα για τον καιρό προκάλεσε τη διαρκή παρατήρηση των όσων συνέβαιναν γύρω του , στη φύση , στη γη , στην ατμόσφαιρα , στον ουρανό , παντού … και τον συσχετισμό τους με τον καλό ή τον κακό καιρό , ώστε να έχει χρόνο να προετοιμαστείν και να προσαρμοστεί . Στα χρόνια τα παλιά , ο Έλληνας ένιωθε ότι ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της φύσης γι’ αυτό τη σεβόταν και εμπιστευόταν τα σημάδια που αυτή του έδινε . Έτσι , μέσα στο πέρασμα των αιώνων , συγκεντρώθηκε μια τεράστια πρακτική πείρα και εμπειρία που είχε να κάνει με την πρόβλεψη του καιρού . Κι αυτή η εμπειρία , μέσα από την παράδοση , μεταδιδόταν από γενιά σε γενιά , και κάθε γενιά προσέθεται πάνω σ’αυτήν τη δική της γνώση . Αυτή η λαϊκή μετεωρολογία «στην αρχή ήταν ένα κράμα σωστής παρατήρησης και φανταστικής ερμηνείας , συνδυασμός λογικής και παιδικής σκέψης που σιγά σιγά προχωρεί από την αρχική απορία και συνήθεια στην ορθολογική διαπίστωση» .Οι ρίζες μάλιστα αυτών των λαϊκών αντιλήψεων σχετικά με την πρόβλεψη του καιρού , ήταν τόσο βαθιές , ώστε έμειναν ακλόνητες ακόμα κι όταν εμφανίστηκε και αναπτύχθηκε η Μετεωρολογία ως επιστήμη . Ακόμα και σήμερα , στα χωριά μας , υπάρχουν γερόντοι , που τα έμπειρα μάτια τους παρακολουθούν ό,τι συμβαίνει γύρω τους στη φύση και με βάση την προίκα που κληρονόμησαν από τις περασμένες γενεές κάνουν προβλέψεις για τον καιρό που έρχεται .
Προμηνύματα από τα ζώα
Τα ζώα ήταν από τα πρώτα που παρατήρησε ο Έλληνας και συνδύασε την συμπεριφορά τους με την πρόβλεψη του καιρού . Οι Έλληνες , στα παλιά τα χρόνια , ζούσαν μέσα στη φύση , αφού εκεί ήταν τα χωράφια τους και τα ζώα τους . Έτσι , περισσότερο ζούσανε έξω από το σπίτι παρά μέσα σ’ αυτό , με αποτέλεσμα να αναπτύσσουν μια ιδιαίτερη σχέση με τα στοιχεία τις φύσης και παρατηρώντας τα να διατυπώνουν προβλέψεις για τον καιρό . Οι προβλέψεις του καιρού με βάση τη συμπεριφορά των ζώων είναι πάμπολλες :
-«Όταν οι κοράκοι είναι ένας ένας και φωνάζουνε, βάνει αέρα, όταν είναι πολλοί μαζί και τσιμπιούνται, τότε βρέχει». (Κρήτη)
-«Οι κοκόροι κράζουν, οι καιροί αλλάζουν» (Μάνη) .Ή αλλιώς : «Ο κόκορας πολυλαλεί, έχουμε καιρού αλλαγή».
-«Όταν βγαίνουν τα φίδια σημαίνει βροχερό καιρό» . (Ήπειρος)
-«Οι γρύλοι ακούγονται , όταν πλησιάζει βροχή».
-Όταν τα τζιτζίκια «τραγουδάνε» από πολύ νωρίς το πρωί ή ως πολύ αργά το βράδυ , θα υπάρξει καύσωνας .
– Αν εμφανιστεί ένα δελφίνι κοντά στη στεριά , θα ακολουθήσει καταιγίδα .
-«Άμα η σπλήνα του γουρτζελιού (γουρουνιού) είναι στενή, είναι ο χειμώνας». (Λήμνος)
-«Άμα ιδείς τα χελιδόνια να χαμηλοπετάνε , ίσια να σβαρνήσουν στο δρόμο , ο καιρός πάει για βροχή . (Αράχοβα)
-«Άμα ιδείς σκληκαντέρες στο δρόμο όξω , θα βρέξει και γρήγορα . Βγαίνουν όξω γιατί σκιάζονται να μην τις κλείσει η κατεβασιά που θα φέρει το ρέμα και τις χώσει στις τρούπες τους» .(Αράχοβα)
-« Όταν η γάτα στο παραγώνι νίβεται κατά το νοτιά θα έρθει βροχή , αν νίβεται προς το Βοριά , θα κάνει ξέρα» .
–« Όταν το γουρούνι , οι γίδες , τα μαρτίνια ή και τα πρόβατα της στάνης χοροπηδάνε , σημαίνει αλλαξοκαιριά , (συνήθως βροχή) . Το ίδιο κι αν τα γουρούνια γρυλίζουν εκτάκτως , ιδίως τη νύχτα . Σχετικά μ’ αυτό το τελευταίο υπάρχει στην Πάτρα και ένα σχετικό ανέκδοτο :
«Μια φορά ο πασάς των Πατρών πήγε σε ένα χωριό και έμεινε στο σπίτι του παπά . Ο παπάς είχε μια όμορφη γυναίκα και του άρεσε του πασά . Εκεί που έτρωγαν στο κατώγι , άρχισε ξαφνικά να γρυλίζει το γουρούνι . Ο παπάς λέει τότε :
-Αύριο θα βρέξει , πασά μου , (ενώ ήταν ξαστεριά) .
-Και πού το ξέρεις εσύ ; ρώτησε ο πασάς .
-Το είπε το μαγαρισμένο , λέει ο παπάς .
Απόφυγε ο παπάς να πει το όνομα «γουρούνι» γιατί οι Τούρκοι δεν θέλανε , σαν μωαμεθανοί , να ακούνε ούτε το όνομά του .
-Ε , βρε παπά , αν βρέξει αύριο , θα σου χαρίσω το άλογό μου . Αν δεν βρέξει , όμως , θα σου πάρω την παπαδιά , λέει ο Τούρκος .
Ο παπάς όταν τα’ ακουσε τα ‘χασε και άρχισε να λέει του πασά ότι έτσι πιστεύει ο λαός , αλλά δεν είναι πάντα αλήθεια και άλλα πολλά .
Ο πασάς , όμως , του λέει :
-Παπά , κοίταξε καλά . Τούρκου λόγος δυο δε γίνεται . Ό,τι είπαμε , είπαμε . Πάει και τελείωσε .
Ο παπάς , ο καημένος , όλη τη νύχτα μπαινόβγαινε για να δει τι καιρό θα κάνει , γιατί ο κίνδυνος να χάσει την παπαδιά του ήταν μεγάλος . Το κακό ήταν πως ο ουρανός συνέχιζε να έχει ξαστεριά . Ξάφνου , εκεί που κλαιγότανε για τη μοίρα του , ακούει μπουμπουνητό . Βγαίνει έξω , κοιτάζει , μαύρος ο ουρανός , Σε λίγο έπεφτε βροχή με το κανάτι .
Από τη χαρά του φώναξε τον πασά που κοιμότανε :
-Πασά μου , το είπε το μαγαρισμένο κι έγινε . Βρέχει του καλού καιρού .
-Καλά , λέει βαρύθυμος ο πασάς .
Την αυγή σηκώθηκε ο πασάς , νίφτηκε , ντύθηκε , ήπιε τον καφέ του και λέει του παπά :
-Έλα κοντά , παπά , να πάρεις το άλογο , άμα φτάσουμε στην Πάτρα .
-Όχι , πασά μου , σ’ ευχαριστώ , δεν το θέλω το άλογο , κράτησέ το να το χαρείς .
-Όχι , του λέει ο πασάς ! Γιατί εγώ , αν δεν έβρεχε , θα σου έπαιρνα την παπαδιά . Τούρκου λόγος δυο δε γίνεται .
Έτσι , λοιπόν , πήγε από κοντά ο παπάς και όταν φτάσανε στην Πάτρα , πήρε το άλογο του πασά , το καβαλίκεψε και γύρισε πίσω στο χωριό του , κοντά στην παπαδιά που παραλίγο να την έχανε .
Ο πασάς , όμως , δεν μπορούσε να το χωνέψει . Όχι βέβαια γιατί έχασε το άλογο , αλλά γιατί δεν μπόρεσε να πάρει την παπαδιά εξαιτίας ενός γουρουνιού .
Μια μέρα , λοιπόν , φωνάζει τον Χότζα του και τον ρωτάει :
-Χότζα , πες μου : Τι καιρό θα κάνει αύριο ;
-Και πού να ξέρω εγώ , πασά μου , τι καιρό θα κάνει ; λέει ο Χότζας .
-Βρε , τι Χότζας είσαι ; του λέει ο πασάς . Τα γουρούνια των παπάδων των γκιαούρηδων ξέρουνε τι καιρό θα κάμει , κι εσύ , κοτζάμ Χότζας , δεν ξέρεις ; Κι αν τα γουρούνια τους ξέρουν τι καιρό θα κάμει , φαντάσου πόσα ξέρουν οι παπάδες !
Και τον έδιωξε , τον Χότζα , από το κονάκι .
-«Άμα το καλοκαίρι υπάρχουν πολλές σφήκες, θα έχουμε βαρύ χειμώνα» .
-«Αν το χειμώνα τα πουλιά (σπουργίτες – καλογιάννοι) στρώνουν στη γη, θα πιάσει χιόνι» .
-«Αν η αλεπού γαυγίζει το χειμώνα σα σκυλί , ο καιρός θα χαλάσει».
-« Όταν τσιμπάνε οι μύγες , θα βρέξει» .
-Όταν τα βατράχια κοάζουν όλο το βράδυ , ο καιρός την επόμενη μέρα θα είναι καλός.
–Αν το βράδυ , που γυρίζουν τα κοπάδια απ’ τη βοσκή στο μαντρί, βόσκουν γύρω απ’ αυτό με όρεξη και δε θέλουν να μπουν μέσα , ο καιρός θα χαλάσει .
– Αν φύγουν πρόωρα , τον Σεπτέμβρη , τα χελιδόνια και τα άλλα αποδημητικά πουλιά, σημαίνει ότι θα έχουμε βαρυχειμωνιά.
Και μια κατευθείαν αρχαία πρόβλεψη :
-«Όρνιθες καί άλεκτρύονες φθειριζόμενοι , ύδατικόν τό σημείον» . (Όταν οι κότες και οι πετεινοί ψειρίζονται είναι σημάδι βροχής)
(Θεόφραστος , Έλληνας Φιλόσοφος , 371 π.Χ.-287 π.Χ.)
Προμηνύματα από τα φυτά
Εκτός από τα ζώα ο Έλληνας παρατηρούσε προσεκτικά και τα φυτά , γιατί πίστευε πως κι αυτά έχουν «κρυμμένες» πληροφορίες και προμηνύματα για τον καιρό .
Ο αρχαίος ποιητής Ησίοδος (τέλη του 8ου αι. π.Χ) συμβούλευε τους ναυτικούς να ταξιδεύουν άφοβα στη θάλασσα όταν τα φύλλα στις συκιές θα είχαν μέγεθος πατημασιάς κορακιού.
Η πανάρχαιη αυτή πρόβλεψη έχει βάση ορθολογικά σωστή , αφού τα φύλλα της συκιάς φτάνουν σ’ αυτό το μέγεθος , όταν η άνοιξη έχει μπει για τα καλά , οπότε και ήταν κατάλληλος ο καιρός για ναυτικά ταξίδια , χωρίς τον φόβο των τρικυμιών . Πράγμα που δείχνει πως πολλές λαϊκές προβλέψεις του καιρού είχαν σωστή βάση και δεν ήταν , μόνο ,αποκυήματα φαντασίας .
Αλλού λέγανε :
-«Άμα ανθίσει πρώιμα η μυγδαλιά , το φθινόπωρο , θα κάνει βαρυχειμωνιά». (Κέρκυρα).
-«Άμα η σκιλλοκρομμύδα κάνει το φθινόπωρο λίγους καρπούς θα έχουμε πρώιμο χειμώνα , αν κάνει πολλούς ο χειμώνας θα είναι όψιμος» .
–«Αν τα κρεμμύδια που βγάζουμε απ’ τον κήπο έχουνε παχιά φλούδα απόξω τότε ο χειμώνας θα είναι βαρύς» .
–«Άμα τα έλατα έχουν πολλά «στροφύλλια», βαρύ χειμώνα θα έχουμε».
-«Αν η συκιά ή η κορομηλιά έχει πολλούς καρπούς , ο χειμώνας θα είναι βαρύς» .
Προμηνύματα από τον ουρανό , τον ήλιο , τη σελήνη , τους αστερισμούς κλπ .
Ο άνθρωπος από τις πρώτες στιγμές της ζωής του πάνω στη γη μέχρι και σήμερα ατένιζε και ατενίζει με δέος τον ουρανό . Αυτή η απεραντοσύνη του , το άγνωστο που τον τυλίγει , το γαλάζιο της ημέρας και ο ζωοδότης ήλιος , η πηγή της ζωής , η βροχή που έρχεται από τα νέφη του , το μαύρο της νύχτας το κεντημένο από το φεγγάρι και τα αμέτρητα άστρα και τους αστερισμούς , όλα μα όλα , αυτά που υπάρχουν και συμβαίνουν σ’ αυτόν , εκείνα τα «ουράνια» , τα οποία επηρεάζουν άμεσα και καθοριστικά τη ζωή στη γη , έδωσαν στον ουρανό μια πρωταρχική βαρύτητα και σημασία για τον Άνθρωπο . Δεν είναι τυχαίο που ο ουρανός ήταν και είναι για τον Άνθρωπο η κατοικία του Θεού , ούτε , επίσης , είναι τυχαίο που για την Ελληνική Μυθολογία Ο Ουρανός ήταν από τους Πρωτόγενους θεούς , ο γηραιότερος των θεών των στοιχείων της φύσεως . Επομένως , ο Άνθρωπος στην προσπάθειά του να προβλέψει τον καιρό , το πρώτο πράγμα που έκανε ήταν να σηκώσει τα μάτια του προς τον ουρανό και να αναζητήσει σημάδια σ’ αυτόν , στο χρώμα που παίρνει κατά τη δύση ή την ανατολή , στα σύννεφα , στο φεγγάρι , στο ουράνιο τόξο , στην ομίχλη κ.ά.π.
Υπάρχει μέσα στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου ( Κεφάλαιο ιστ΄, 2-3) μια όμορφη περικοπή της Διδασκαλίας του Χριστού , που φανερώνει τον σημαντικό ρόλο που έπαιζε ο ουρανός στη λαϊκή πρόγνωση του καιρού της εποχής , μέσα από σημάδια που και σήμερα εξακολουθούν να ισχύουν με την ίδια βεβαιότητα . Αυτήν τη λαϊκή μετεωρολογική πρόβλεψη-δοξασία την χρησιμοποιεί ο Χριστός ως αφορμή , για να ψέξει τους Φαρισαίους και Σαδδουκαίους , οι οποίοι , προκειμένου να τον «πειράξουν» , ζητούσαν να τους κάνει ένα θαύμα ώστε να πιστέψουν , δήθεν σ’ αυτόν :
«Ήρθαν στον Ιησού οι Φαρισσαίοι και οι Σαδδουκαίοι και για να τον φέρουν σε δύσκολη θέση του ζήτησαν να αποδείξει με ένα θαύμα («σημείον εκ του ουρανού») τη θεϊκή αποστολή του . Αυτός τους απάντησε : «Όταν έρθει το δειλινό λέτε : θα ‘χουμε καλόν καιρό , γιατί ο ουρανός είναι κόκκινος . Και το πρωί λέτε : σήμερα θα ‘χουμε κακοκαιρία , γιατί ο ουρανός είναι κόκκινος και συννεφιασμένος . Υποκριτές ! Τα σημάδια στον ουρανό μπορείτε να τα διακρίνετε , και τα σημάδια των καιρών δεν μπορείτε να τα καταλάβετε ; Μια γενιά πονηρή και άπιστη ζητάει να δει σημάδι , μα δε θα της δοθεί άλλο σημάδι παρά μόνο το σημάδι του προφήτη Ιωνά». Και τους άφησε κι έφυγε.»
-Άμα το πρωί η γη σκεπάζεται με στρώμα πάχνης και σύννεφα μπαίνουν μπροστά στον ήλιο την ώρα που ανατέλλει, ο καιρός θα χαλάσει.
–Όταν βλέπουν σε ορισμένα σημεία του ορίζοντα αντάρα (ομίχλη) , λένε ότι θα βρέξει ή θα χιονίσει , ανάλογα με την εποχή .
-‘Όταν το φεγγάρι έχει κύκλο, θα βρέξει.
-Άμα ο ήλιος βασιλέψει σε ξάστερο μέρος, η επομένη ημέρα θα ’ναι καλή , αλοιώτικα , αν βασιλέψει σε συννεφιά , τότε θα χαλάσει ο καιρός την επόμενη μέρα :
« Όταν το χειμώνα είναι ξαστεριά, συνεχόμενη για πολλές μέρες και ιδείς στο βασίλεμα τον ήλιο να πηγαίνει κλαίγοντας, με λίγα σύγνεφα, περίμενε αλλαγή του καιρού την άλλη μέρα. …» (μαρτυρία γέροντα γνώστη των μερομήνιων)
-΄Αμα καίει ο ήλιος , θα χαλάσει ο καιρός .
«Άμα καίει ο ήλιος πλειότερο απ’ το κανονικό του , θα έχομε βροχή σε δυο-τρεις ημέρες.»
-«Είδες Δόξα (ουράνιο τόξο) το βράδυ ; Καλοσύνη την αυγή».
– Όταν γύρω από τη Σελήνη υπάρχει φωτοστέφανο, συχνά δηλώνει βροχή . (Το φωτοστέφανο δημιουργείται επειδή τα σύννεφα σε μεγάλο ύψος περιέχουν κρυστάλλους πάγου που διαθλούν το φως).
«Το φεγγάρι όμως το βλέπεις από ολούθε και μπορείς να καταλάβεις κι από κείνο για τον καιρό . Αν το ιδείς καθαρό μέσα, το δίσκο του και γύρω-γύρω έχει στεφάνι , έτσι σαν αλώνι, τότε θα βγάλει ανεμούρα . Άμα όμως γύρω έχει αλώνι και μέσα είναι σκοτεινό και θελωμένο , κάτσε και μέτρα τ’ αστέρια που είναι μέσα στ’ αλώνι . Σε τόσες ημέρες περίμενε βροχή…» (μαρτυρία γέροντα από την Αράχοβα)
-Αν το νέο φεγγάρι είναι όρθιο , φανερώνει καλοκαιρία , αν είναι πλάγια (δίπλα) , τότε θα έχει κακοκαιρία για όσο διαρκεί αυτό το φεγγάρι . Γι’ αυτό λένε :
«Ξάπλα το φεγγάρι, όρθιος ο καραβοκύρης.
Όρθιο το φεγγάρι, ξάπλα ο καραβοκύρης.»
Που πάει να πει πως όταν είναι «ξάπλα το φεγγάρι» θα έχει κακοκαιρία , οπότε ο καραβοκύρης πρέπει να είναι όρθιος στο τιμόνι για να προσέχει την πορεία του καραβιού του .Αντίθετα , όταν είναι «όρθιο το φεγγάρι» τότε θα έχει καλοκαιρία και ο καραβοκύρης μπορεί να ξαπλώσει και να ξεκουραστεί ήσυχος .
-Ένας από τους πιο σημαντικούς αστερισμούς για την ελληνική παράδοση είναι εκείνος της Πούλιας , τον οποίο οι αστρονόμοι ονομάζουν Πλειάδες . Για την πρόγνωση του καιρού από την Πούλια , λέγανε οι παλιοί :
–«Τον καιρό που κάνει, όταν δύει η Πούλια , θα τον κάνει επί σαράντα μέρες».
–Όταν δύσει η Πούλια στις αρχές Νοέμβρη με καλοκαιρία, ο χειμώνας θα είναι μαλακός . Αν δύσει με συννεφιά προβλέπεται βαρυχειμωνιά .
–« Άστρα τον χειμώνα, σύννεφα το καλοκαίρι». Δηλαδή , αν το χειμώνα έχει νύχτες ξάστερες με καθαρό ουρανό και πολλά αστέρια τότε το καλοκαίρι θα έχει βροχές .
Προμηνύματα από μέρες και γιορτές
Όπως δεν είναι ίδια όλα τα δάχτυλα , έτσι δεν είναι ίδιες και όλες οι μέρες του χρόνου για τον λαό μας , που πίστευε (και πιστεύει) ότι υπάρχουν κάποιες μέρες που ξεχωρίζουν από τις άλλες και μπορεί απ’ αυτές να προβλέψει τον καιρό . Έτσι , λοιπόν , τις 12 πρώτες ημέρες του Αυγούστου εξετάζουν τα «ημερομήνια» . Η κάθε μία ημέρα απ’ αυτές τις 12 πρώτες μέρες του Αυγούστου αντιπροσωπεύει και ένα μήνα του χρόνου . Έτσι η πρώτη Αυγούστου φανερώνει τον καιρό πού θα έχουμε τον Αύγουστο, η δεύτερη το Σεπτέμβριο , η Τρίτη τον Οκτώβρη κ.λπ. Τα «μερομήνια» συσχετίζονται κατ’ αρχήν με το Φεγγάρι, τ’ Άστρα, τον Ήλιο και τους Γαλαξίες . Δευτερεύοντα ρόλο έχουν ο άνεμος , η υγρασία και τα σύννεφα , ενώ στην πρόβλεψη μπορούν να συμβάλλουν τα ζώα και τα φυτά .
Κατά τον πατέρα της Ελληνικής Λαογραφίας Ν. Πολίτη τα «μερομήνια» ήταν λείψανα αρχαίων προγνωστικών του καιρού , που έχουν άμεση σχέση με αστρολογικές παρατηρήσεις.
Πιστεύεται ότι ο Θεός έδωσε τα «μερομήνια» σαν σημάδια του καιρού στους ανθρώπους , για να τους βοηθήσει, να προγραμματίζουν και να σχεδιάζουν για το επόμενο καλλιεργητικό έτος . Γεγονός που εμπεριέχει αλήθεια, αν αναλογιστούμε ότι ένα μήνα περίπου μετά τα «μερομήνια» , άρχιζε το έτος της σποράς .
-Την πρωταυγουστιά οι τσοπάνηδες είχανε , επίσης , τη «σκυλομαντεία» . Σηκώνονταν πολύ πρωί , βαθιά σχεδόν χαράματα , και κοίταζαν τα σκυλιά τους πώς κοιμούνται . Κι αν αυτά κοιμούντανε ξάπλα , με τεντωμένα τα πόδια , λέγανε : «Καλοχειμωνιά θα ’χουμε και γλυκοκαιριά» . Αν βλέπανε , όμως , πως αυτά κοιμούντανε μαζεμένα , κουλουριασμένα , με το κεφάλι χωμένο στα πόδια τους , τους άκουγες να λένε : «Κακοχειμωνιά θα ’χουμε φέτος , κακοχειμωνιά με χιόνια και παγοβροχιές» .
-Η Κυριακή , σαν η πιο σημαντική μέρα της εβδομάδας και μέρα ευλογημένη αφού είναι αφιερωμένη στον Κύριο ημών Ιησού Χριστό , είχε κι αυτή ρόλο στη λαϊκή μετεωρολογία . Έτσι λέγανε :
«Κυριακής το λάμψιμο
βδομάδας κλάψιμο» .
Δηλαδή , αν μια Κυριακή του χειμώνα βγει ο ήλιος , τότε όλη τη βδομάδα θα βρέχει και θα έχει συννεφιά .
-Η γιορτή της Υπαπαντής του Ιησού Χριστού , στις 2 Φλεβάρη , είναι μια σημαδιακή γιορτή για τους αγρότες : «Ό,τι καιρό κάνει της Υπαπαντής , θα κάνει σαράντα μέρες ύστερα» λένε οι χωρικοί .
Στην Κεφαλλονιά λένε :
« Καλοκαιρία τση Παπαντής , μαρτιάτικος χειμώνας»
ή αντίθετα :
« Παπαντούλα χιονισμένα και τ’ αμπάρια γιομισμένα».
-Στη Ρούμελη λέγανε το παρακάτω προγνωστικό δίστιχο :
«Γενάρης χιονιστής, Φλεβάρης βρέχτης.
Τα Φώτα φωτεινά και η Λαμπρή δροσάτη .»
Δηλαδή , άμα έχει χιόνια πολλά το Γενάρη , ο Φλεβάρης θα είναι βροχερός κι αν έχει καλόν καιρό την ημέρα των Φώτων , τότε το Πάσχα θα είναι δροσερό .
-Και στη γιορτή τ’ Αϊ-Λιος , στις 20 Ιουλίου , έκανε ο Λαός μας μαντέματα για τον καιρό , μιας και θεωρούσε τη γιορτή αυτή σαν ορόσημο μεταβολής του καιρού :
«Τα Αϊ-Λιος – γυρίζει ο καιρός αλλιώς» , λέγανε .
΄Ετσι , στην Κεφαλλονιά , για παράδειγμα , παρατηρούν το μεσημέρι τα’ Αϊ-Λιος τον ουρανό : Αν είναι καθαρός , ο χειμώνας που έρχεται θα είναι μαλακός κι αν έχει σύννεφα , θα κάνει βαρύ χειμώνα .
Στην Κω , κάθε ώρα της ημέρας του Αϊ-Λιος αντιστοιχεί σε ένα μήνα . Ό,τι καιρό κάνει εκείνη την ώρα , τέτοιον καιρό (καλό ή κακό) , θα έχουμε τον αντίστοιχο μήνα .
-Άλλη σημαδιακή για τους γεωργούς γιορτή είναι τα Εισόδια της Θεοτόκου , στις 21 Νοεμβρίου , που ο Λαός μας ονομάζει «Μεσοσπορίτισσα» , επειδή θεωρεί ότι η γιορτή αυτή βρίσκεται στη μέση της περιόδου του οργώματος και της σποράς . Ο γεωργός , ειδικά την περίοδο αυτή , έχει μια διαρκή αγωνία και ανησυχία για όσα θα έρθουν ή μπορεί να μην έρθουν . Πρωταρχική του έγνοια είναι η σοδειά , που με τόσο κόπο ετοιμάζει , κι αυτή η έγνοια τον σπρώχνει να προσπαθεί να μαντέψει «τι μέλλει γενέσθαι» , που λένε . Έτσι , στην Αιτωλία της Ρούμελης , παρατηρούν τι καιρό θα κάνει τη μέρα της Μεσοσπορίτισσας , στις 21 του Νοέμβρη . Λένε :
«Αυτή τη μέρα βασιλεύει η Πούλια , κι όπως κάνει αυτή τη μέρα , θα κάνει και τις κατοπινές σαράντα μέρες» .
Όταν λένε ότι βασιλεύει η Πούλια , εννοούν πως αυτήν την εποχή , δύει η Πούλια λίγο πριν από την ανατολή του ήλιου .
-Και οι Βυζαντινοί υπολόγιζαν πως ό,τι καιρό κάνει στις 24 , 25 και 26 του Νοέμβρη , θα κάνει , αντίστοιχα , το Δεκέμβρη , το Γενάρη και το Φλεβάρη .
Προμηνύματα από το τζάκι
Το τζάκι είναι η πατρογονική ιερή Εστία γύρω από την οποία μαζεύεται η οικογένεια για να επιβεβαιώνει την ενότητά της αλλά και την ακλόνητη θέλησή να συνεχίσει να ζει και να υπάρχει μέσα στα χρόνια που έρχονται . Έτσι το βλέπανε οι Έλληνες το τζάκι σαν ένα μέλος ζωντανό της οικογένειας που , εκτός των άλλων , μπορούσε να τους δίνει πληροφορίες για τον καιρό , όταν τους κρύους και παγερούς χειμώνες , μαζευούντανε όλοι γύρω απ’ αυτό :
-«Όταν γυρίζει ο καπνός μέσα στο σπίτι, θα αλλάξει ο καιρός» .(Ήπειρος)
-«Όταν σβήνουνε τα αναμμένα κάρβουνα χωρίς αιτία, θα χιονίσει». (Κρήτη)
Προμηνύματα από τοποθεσίες
Κάθε τόπος έχει μια σημαδιακή τοποθεσία , στην οποία παρατηρώντας τον καιρό που κάνει εκεί , μπορεί να προβλέψει τον καιρό που θα ’ρθει , ιδιαίτερα τις βροχές .
-«Άστραψε στο Ζάλογγο ; Μπάσε μέσα τ’ άλογο» . (Ήπειρος)
Δηλαδή , άμα δεις και αστράφτει προς τη μεριά του Ζαλόγγου , θα έρθει κακοκαιρία , οπότε βάλτε τα ζώα μέσα για να προφυλαχτούν .
-Απέναντι από την Πάτρα , στη Στερεά Ελλάδα , υπάρχει το βουνό «Παλιοβούνα». Αν κάτσουν σύννεφα πάνω στην Παλιοβούνα , τότε οι Πατρινοί περιμένουν βροχή .
-Εδώ στη Λακωνία , οι παλαιοί , παρατηρούσανε τι καιρό κάνει προς τη μεριά του Λεονταρίου Μεγαλοπόλεως , προς τον βόρειο Ταΰγετο . Άμα βλέπανε εκεί συννεφιά προβλέπανε ότι θα χαλάσει ο καιρός στη Σπάρτη .
-Στα χωριά της Οιχαλίας του νομού Μεσσηνίας παρατηρούν το βουνό της Ιθώμης. Αν πάνω σ’ αυτό το βουνό εμφανιστεί κάποιο σύννεφο , κι ας είναι αίθριος ο καιρός , σε λίγη ώρα θα ξεσπάσει βροχή .
-Στον κεντρικό Μοριά , λέγανε , το εξής προγνωστικό τετράστιχο για τον καιρό :
«Παν τα σύννεφα στην Πάτρα,
η βροχή με την κανάτα .
Παν τα σύννεφα στη Μάνη,
η βροχή ποτέ δεν πιάνει.»
Με αυτές τις παρατηρήσεις και τις εμπειρικές προβλέψεις για τον καιρό πάσχιζε ο λαός μας , στα χρόνια τα παλιά , να σώσει τη σοδειά του και τη ζωή του μαζί .
Σήμερα , οι εποχές έχουν αλλάξει . Οι επιστήμες και η τεχνολογία έχουν εξελιχθεί στον μέγιστο βαθμό και οι προβλέψεις και οι πληροφορίες για τα καιρικά φαινόμενα γίνονται με σύγχρονα δεδομένα και με μεγάλη προσέγγιση . Παρ’ όλα αυτά , όμως , εμείς έχουμε χρέος να διαφυλάξουμε τούτον τον μεγάλο λαϊκό θησαυρό της λαϊκής μετεωρολογίας που διαθέτει ο τόπος μας , επειδή είναι ένα σημαντικό κεφάλαιο της Λαϊκής μας Παράδοσης .
Γιατί όπως έγραψε ο Φώτης Κόντογλου :
«Ένας λαός που έχει χάσει την παράδοσή του είναι σαν τον άνθρωπο που έχει χαμένο το μνημονικό του , που έχει πάθει αμνησία . Τό σήμερα και το αύριο είναι δεμένα με τα περασμένα. Το σήμερα θρέφεται από τα περασμένα και τα μελλούμενα από το σήμερα.»
