«Αρχαίοι τάφοι εν Σπάρτη» – Εύρεση σαρκοφάγου, στη Μαγουλίτσα, στα 1894

Γράφει ο Βαγγέλης Μητράκος

Η θαμμένη αρχαιολογική κληρονομιά που μας άφησαν οι πρόγονοί μας, συνήρπαζε (και συναρπάζει) όχι μόνον τους Αρχαιολόγους αλλά και κάθε Έλληνα ξεχωριστά.

Όταν ιδρύθηκε από τον βασιλιά Όθωνα η Νέα Σπάρτη , στα 1834 και χωροθετήθηκε πάνω στην αρχαία πόλη, πολλοί από τους νέους οικιστές απέκτησαν αρχαιολογικές συλλογές, από ευρήματα στα θεμέλια των οικιών τους ή από … «αγορές», ενώ ήδη πολλά και αξιόλογα αρχαιολογικά ευρήματα είχαν ήδη «πετάξει» (διαχρονικά) σε άλλους τόπους. Χρειάστηκε η αυταπάρνηση του Παναγιώτη Αντ. Σταματάκη (Βαρβίτσα Λακωνίας 18;;; – Αθήνα, 19 Μαρτίου 1885), ενός «ορκισμένου» αρχαιολάτρη και πατριώτη, αυτοδίδακτου αρχαιολόγου, συμβούλου της «Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας», ο οποίος όχι μόνον ίδρυσε το Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης (1872), αλλά ανέκοψε και την ανθούσα τοπική αρχαιοκαπηλία (μαζί και την ιδιοποίηση αρχαιολογικών ευρημάτων), και διέσωσε πολλά εξ αυτών, εμπλουτίζοντας τα εκθέματα του Μουσείου.

Πολλές φορές, στο παρελθόν, η ανακάλυψη ενός αρχαιολογικού ευρήματος αποτελούσε πρώτης τάξεως γεγονός ειδησεογραφικού χαρακτήρα. Όπως, π.χ. η τυχαία ανακάλυψη μιας μαρμάρινης σαρκοφάγου στο ποτάμι της Μαγουλίτσας, στα 1894, από έναν καροτσέρη, που είχε πάει εκεί με το κάρο του για να φορτώσει άμμο.

Η είδηση δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ και περιλαμβάνει μια λεπτομερή (όσο και γλαφυρή) περιγραφή, τόσο του τρόπου ευρέσεως της σαρκοφάγου όσο και της όλης μορφολογίας της. Αλγεινή εντύπωση, στην όλη ανταπόκριση, προκαλεί η εμπάθεια του Σπαρτιάτη αρθρογράφου με το ψευδώνυμο «Ευρώτας» κατά του «καραγωγέως», ο οποίος, αντί να εισπράξει τα «εύγε» και να καταστεί παράδειγμα προς μίμησιν, χρεώνεται, αναίτια και αναπόδεικτα, από τον αρθρογράφο, με ευθύνη θραύσης και υπεξαίρεσης μέρους της σαρκοφάγου και με υποψίες ότι πιθανώς βρήκε μέσα της και υπεξαίρεσε πολύτιμους θησαυρούς μέσα της.

Και δεν έφτανε μόνον αυτό: Ο Σπαρτιάτης ανταποκριτής κάνει ευθεία σύσταση προς τους αρμοδίους να καλέσουν τον «καραγωγέα», ως ύποπτο, για ανακρίσεις!!!

Ας δούμε, όμως, τι ακριβώς γράφτηκε στην εφημερίδα ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΊΑ, πριν από 129 χρόνια, στα 1894, για την εύρεση της μαρμάρινης σαρκοφάγου «υπό τινος καραγωγέως», στον ποταμό Κνακίωνα της Σπάρτης:

Αρχαίοι τάφοι εν Σπάρτη

«Γράφει ημίν από 1ης Ιουνίου, ο εκ Σπάρτης ανταποκριτής. Παρά την αριστεράν όχθην του χειμάρρου Κνακίωνος και εις απόστασιν 15΄ της ώρας από της πόλεώς μας, ανεκαλύφθη (λάρναξ) υπό τινος καραγωγέως προχθές συγκομίζοντος εκείθεν άμμον από της επιφανείας του ποταμού, έχουσα έκτασιν μήκους μεν δύο μέτρων, πλάτους 85 εκατοστών, και ύψους 90.

Και επί μεν της μιας κατά πλάτος εξωτερικής πλευράς φέρει εικόνα σφιγγός, επί δε της ετέρας κατά πλάτος πλευράς τέσσαρας εικόνας ανδρικάς, των οποίων μόνον αι κεφαλαί διακρίνονται, διότι η λάρναξ έχει βυθισθή εις το έδαφος πλαγίως κατά μήκος και πλάτος, τούτου ένεκα δεν φαίνεται τι παριστώσι τα πρόσωπα ταύτα.

Ωσαύτως η κατά μήκος πλευρά φέρει οκτώ εικόνας, εξ ων αι 4 συμπεπλεγμέναι διά των ποδών των παριστώσι Βάκχειον χορόν, λείπουσιν όμως εξ αυτών δύο κεφαλαί διότι της λάρνακος ταύτης εις το άνω μέρος και προς τα χείλη έχει αποσπασθή τεμάχιον το οποίον ίσως να εθραύσθη και να αφηρέθη υπό του καραγωγέως των δε άλλων προσώπων μόνον αι κεφαλαί διακρίνονται ως εκ της κλίσεως της λάρνακος, η δε ετέρα κατά μήκος πλευρά ουδεμίαν φέρει αρχαιολογικήν τέχνην, εκ τούτου δε εικάζεται ότι η πλευρά αύτη ήτο προσηρμοσμένη διά την στερότητα της λάρνακος εις έτερον σώμα. Πέριξ δε των χειλέων των τριών πλευρών διήκει ωραίον και περικαλλές ανθέμιον.

Η μία δε κατά μήκος πλευρά φέρει 4 οπάς οριζοντίας, τρεις δακτύλους κάτωθι των χειλέων, εις την μίαν δε υπάρχει σίδηρος εσφηνωμένος μετά μολύβδου, φαίνεται δε ότι η λάρναξ αύτη συνδέετο μεθ’ ετέρου σκληρού σώματος διά σιδήρων, άτινα ως εκ της σκωρίας απεκόπησαν, ουδεμία δε γεννάται αμφιβολία ότι πολλά ανάλγυφα εκεί πλησίον κρύπτονται.

Άδηλον δε αλλά και ουδόλως πιθανόν να εύρε ο καραγωγεύς ούτος εντός της λάρνακος λείψανα αρχαιότητος ή άλλα κοσμήματα, τα οποία και να αφήρεσεν. Αλλά μήπως ελήφθη φροντίς τις υπό των αρμοδίων προς εξέτασιν του τοιούτου; Έπρεπε να υποβληθή εις εξέτασιν ο καραγωγεύς αυτός, και το τοιούτον συννιστώμεν [sic] τοις αρμοδίοις.

Περί της λάρνακος ταύτης ανέφερεν εν τω υπουργείω ο Έφορος των αρχαιοτήτων κ. Λουμάκης, ζητών συνάμα όπως χορηγηθή μικρά πίστωσις διά την έκχωσιν και μεταφοράν της λάρνακος εν τω Μουσείω της τόλεως [sic] μας, και ελπίζομεν ο κ. υπουργός θα χορηγήση ανάλογον χρηματ. ποσόν, διά την μεταφοράν ταύτην, όσον τάχιστα, καθόσον φόβος είναι μήπως γίνη λεία αρπάγων, προς δε να διατάξη την περαιτέρω ανασκαφήν προς εύρεσιν και άλλων κεκρυμμένων αναγλύφων.

Η λάρναξ αύτη μεγάλως θα κοσμήση το μουσείον μας διά την αρχαιολογικήν αξίαν.

ΕΥΡΩΤΑΣ- Εφ. Παλιγγενεσία, 2, 03/06/1894

ΠΗΓΗ: Ψηφιοθήκη Α.Π.Θ./ digital.lib.auth.gr/

*Ο αρθρογράφος αναφέρεται σε εύρεση λάρνακας, αλλά αυτό που περιγράφει είναι σαρκοφάγος. Η λάρναξ ήταν κιβωτιόσχημη κάλπη, όπου εναπόθεταν τα οστά ή την τέφρα του νεκρού, ενώ η σαρκοφάγος ήταν η νεκροθήκη, μέσα στην οποία τοποθετούνταν, κατά την αρχαιότητα, το σώμα του νεκρού, προκειμένου να ταφεί.

** Η Αρχαιολόγος κ. Ελένη Κουρίνου – Πίκουλα είχε την προθυμία και την καλοσύνη να με πληροφορήσει (και την ευχαριστώ εκ βαθέων) ότι η συγκεκριμένη σαρκοφάγος βρέθηκε στην Καλογωνιά, είναι στο Μουσείο της Σπάρτης με αριθμό ευρήματος 708 και χρονολογείται στον 2ο αιώνα μ.Χ.

***H κ. Ελένη Κουρίνου-Πίκουλα είναι αρχαιολόγος, πτυχιούχος του Iστορικού–Aρχαιολογικού Tµήµατος της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Kαποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και Διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Τμήματος Iστορίας–Aρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (20.1.2000).

Σ.Σ. Η Σπάρτη οφείλει πολλά στην κ. Ελένη Κουρίνου – Πίκουλα ΚΑΙ για την σπουδαία βιβλιογραφία και αρθρογραφία της ΚΑΙ για τα όσα προσέφερε στον τόπο μας κατά την περίοδο της θητείας της στην τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων.

**** Ας ελπίσουμε, το συντομότερον δυνατόν, ότι η Σπάρτη θα αποκτήσει το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο που δικαιούται, και ΟΛΑ αυτά τα εκθέματα, μαζί με εκείνα που στοιβάζονται στις αποθήκες λόγω έλλειψης χώρου (!!!), θα βρουν τη θέση που τους αρμόζει και θα γίνουν κτήμα, όχι μόνον των τουριστών και των επισκεπτών αλλά (κυρίως) των Σπαρτιατών και των Λακώνων, οι οποίοι έχουν αποξενωθεί από την ιστορική και αρχαιολογική τους κληρονομιά.