του Λουη Γ Σερεμετη
Η φωτογραφία από τα Θεοφάνεια στην πλατεία στα Λεβέτσοβα είναι από το άλμπουμ του Πέτρου Λιακάκου «Η μικρή μας πόλη (ΚΡΟΚΕΕΣ-ΛΕΒΕΤΣΟΒΑ).
Τρεις μέρες βάσταγε η κυρά μας η Μαριώ, η Λεωνίδαινα, τη γιορτή των «Φώτων», την «πρωτάγιαση» στις 5 του μήνα που έτρωγε ανάλαδες φακές γιατί νήστευε ακόμα και το λάδι, τα Θεοφάνεια στις 6, και του Αϊ Γιαννιού του βαπτιστή στις 7 Γενάρη! Την παραμονή των Θεοφανίων καρτερούσε τον παπά στην ξώπορτα της φτωχής χαμοκέλας της, και κάτασπρης από τον ασβέστη σαν το περιστέρι! Ο παπάς «πολλά πρωί» βάραγε την καμπάνα, έψελνε την ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και του Πρώτου Αγιασμού, την Πρωτάγιαση, και μετά έπαιρνε τις γειτονιές με τη σειρά και έμπαινε σε όλα τα σπίτια με το Σταυρό και ένα κλωνάρι βασιλικό! Τον περίμενε λοιπόν στην ξώπορτα μην τυχόν και δεν ακούσει το χτύπημα και δεν του ανοίξει, για να αγιάσει το εικόνισμα και το φτωχικό της με τον πρώτο αγιασμό, της «πρωτάγιασης», για να φύγει μακριά κάθε κακό, και οι καλικατζαραίοι με τα λυκότσαρδα. Το βράδυ της παραμονής έψηνε στο τζάκι τις λαλαγγίδες της και τα λυκότσαρδα που είχε ζυμώσει το πρωί με προζύμι, πορτοκάλι και σκληρό αλεύρι από το δικό της στάρι ποικιλίας «τσουγκριά», που το έτριβε με λάδι για να γίνουν τραγανές! Την άλλη μέρα στα Θεοφάνια πήγαινε στην εκκλησία, έπαιρνε στο αλουμινένιο κατσαρολάκι αγιασμό από την κολυμπήθρα, άγιαζε όλους στο σπίτι ραίνοντας στο κούτελο τον αγιασμό με ένα κλωνάρι βασιλικού! Όλοι της φιλούσαν το χέρι, μετά άγιαζε στο κατώι τα κασόνια με τα γεννήματα, τα λάδια, και τα ζα, και κρατούσε λίγο αγιασμό στο εικόνισμα του σπιτιού! Μετά πήγαινε ποδαρόδρομο να αγιάσει τα χωράφια, το μαντρί, τη στάνη, και τα μελίσσια, και γυρνούσε με ένα μεγάλο μπουκέτο μανουσάκια από το χωράφι μας για να τα βάλει στο βάζο να μοσχοβολήσει το σπίτι, και πήγαινε και ένα ματσάκι στο νεκροταφείο στον τάφο με τα αγαπημένα της πρόσωπα! Του Αϊ Γιαννιού πήγαινε στην εκκλησία αν και δεν γιόρταζε κανείς σπίτι. Είχε κάνει οχτώ παιδιά και κανένα δεν το λέγανε Γιάννη και Γιαννούλα!
Για τους γεωργούς και τους τσοπάνηδες ήταν η πιο σημαντική γιορτή αφού άγιαζαν όλα τα υπάρχοντά τους, σπίτια, οικογένεια, τα ζωντανά του σπιτιού, τα πηγάδια και τις στέρνες τους για να έχουν νερό όλο το χρόνο, τις αποθήκες, τα χωράφια, τις στάνες με τα κοπάδια τους, και τα μελίσσια τους! Οι τσοπάνηδες που παρατηρούσαν τα σημάδια του ουρανού και της γης, λέγανε πως αν την ημέρα των Φώτων δεν φύσαγε αέρας, με τον αγιασμό τα νερά ημέρευαν, και αν τα Φώτα ήταν λαμπερά, θα ήταν και η Λαμπρή. Ο καιρός που θα έκανε των Φώτων καθόριζε το πόσο καλά θα πήγαινε η σοδειά στα γεννήματα, και η γιαγιά Γιαννού «η τσοπάνα» έλεγε «χαρά στα Φώτα τα στεγνά και τις Λαμπρές βρεμένες, θα φαν οι χήρες, τα ορφανά, κι οι κακοπαντρεμένες»! Την ημέρα των Φώτων στο χωριό μας μετά την λειτουργία με την συνοδεία της φιλαρμονικής πηγαίναμε πομπή στην πλατεία όπου στηνόταν η κολυμπήθρα και γινόταν η βάφτιση παρουσία περισσότερου κόσμου που περίμεναν στα καφενεία με το μπουκαλάκι στην τσέπη να πάρουν αγιασμό! Ήταν συνήθως παγωμένες μέρες, αλλά τις ζέσταινε ο κόσμος με τα ήθη και τα έθιμα των ημερών όλου του σαρανταήμερου, και του δωδεκαήμερου, περιμένοντας με τον αγιασμό να έρθει η φώτιση και η κάθαρση, και να φύγουν τα καλικατζάρια και τα λυκότσαρδα που για δώδεκα μέρες έκαναν «άνου κάτου» τον κόσμο. Λέγανε ότι τρομοκρατημένα από το πέρασμα του παπά και το άγιασμα των σπιτιών το έβαζαν στα πόδια την παραμονή λέγοντας, «φύγετε να φύγουμε, έρχεται ο τουρλόπαπας με την αγιαστούρα του και με τη μαγκούρα του»!
Τέτοιες μέρες η όρεξη «τράβαγε» λαλαγγίδες. Πατροπαράδοτο έθιμο οι λαλαγγίδες των «Φώτων»! Όταν είμαστε μαθητές και στις διακοπές βοηθάγαμε στις ελιές, μας καλόπιαναν να μαζεύουμε και το χαμολόι, και για να μας παρακινήσουν μας έταζαν ότι θα μας πάρουν «πράματα» όποτε πάνε στη Σπάρτη, και ότι το βράδυ της προπαραμονής θα αναπιάσουνε το προζύμι για να ζυμώσουνε πολύ πρωί πριν φύγουμε για το χωράφι, και να ψήσουμε λαλαγγίδες και λυκότσαρδα το βράδυ παραμονής που θα γυρνούσαμε από τις ελιές! Το τάξιμο το τηρούσαν αρκεί να είμαστε και εμείς συνεπείς στο χαμολόι! Ανάπιαναν το προζύμι αποβραδίς, έτριβαν το αλεύρι με μπόλικο λάδι για να γίνουν τραγανές, και πολλά πρωί ζύμωναν το ζυμάρι προσθέτοντας χυμό πορτοκαλιού! Το βράδυ μετά τις ελιές τις έπλαθαν στον σοφρά, και τις ψήνανε στο τζετζέρι στο τζάκι. Εμείς από δίπλα περιμένοντας με λαχτάρα την πρώτη λαλαγγίδα τρέχανε τα σάλια μας, ζυγώναμε ακόμα πιο κοντά, και αν έσκαγε το λάδι από κανένα κομματάκι ξερό ζυμάρι και μας έκαιγε στην μούρη, μας βάζανε ένα μπαμπάκι με ξίδι να πάρει την λαύρα, και μας λέγανε ότι κάποιο λυκότσαρδο θα κατούρησε από τον καπνοδόχο και πετάχτηκε το λάδι! Από τότε τα είχαμε μανία!
Το βράδυ της παραμονής φλόμωνε η γειτονιά και κόρωνε ο τόπος από τις μυρουδιές που έβγαιναν από τον καπνοδόχο, όπου έσμιγε ο καπνός του ξύλου με τη μυρουδιά του καυτού φρέσκου λαδιού στο τζετζέρι, μαζί με τη μοσκοβολιά του ζυμαριού. Πρώτα πλάθανε και ψήνανε τον σταυρό για τον μεγαλύτερο του σπιτιού, και μετά τις λαλαγγίδες. Στο τέλος έπλαθαν και ψήνανε τα λυκότσαρδα, φιγούρες καλικάντζαρων, αλλά πριν τα φάμε περνάγανε του κόσμου τα μαρτύρια. Γεμίζαμε λαλαγγίδες την ξύλινη σκαφίδα που ζυμώνανε το ψωμί, και μια κόφα, περνάγαμε καιρό, παίρναμε και στο σχολείο, και όταν ξεραινόντουσαν και γινόντουσαν σκληρές «αντάνι», τις βάζαμε με την τσιμπίδα στο τζάκι και «λουρώνανε» για να τις φάμε! Όμως η λαλαγγίδα ήθελε και τυρί! Τέτοιες μέρες οι τσοπάνηδες από την Αρκαδία που ξεχείμαζαν στα μέρη μας γυρνούσαν στο χωριό με τα μουλάρια τους φορτωμένα τυρί σε τουλούμια, σταματούσαν στις γειτονιές, άνοιγαν τα τουλούμια και ο κόσμος μαζευόταν να πάρει τυρί. Είχα φορτωμένες λαδούσες, γιατί οι πιο πολλοί ανταλλάσανε το τυρί με φρέσκο λάδι. Έτσι συνήθως λειτουργούσε η οικονομία τότε, με ανταλλαγές, είδος με είδος. Πολύ νόστιμο το βλάχικο τυρί, το τρώγαμε προσφαϊστό με το φαΐ γιατί ήταν ακριβό! Μας τεμπήχιαζαν να μην τρώμε πολύ τυρί γιατί θα πιάσει τάχα η κοιλιά μας «πιτάκι», σκουλήκια άσπρα, αλλά ξέραμε ότι ο λόγος ήταν οικονομικός. Όταν το κρύβανε, λέγαμε «το τυρί το λένε τήρατο, κι όπου το βρείς μαρτύρα το», ψάχναμε και το βρίσκαμε, και όσο και να τρώγαμε δεν έπιασε ποτέ η κοιλιά μας «πιτάκι»!
Την ημέρα των Φώτων μετά την εκκλησία ακολουθούσαμε το δρόμο που είχε χαράξει η κυρά μας η Μαριώ! Πηγαίναμε ποδαρόδρομο να αγιάσουμε τα χωράφια και τα μελίσσια μας, και φέρναμε μανουσάκια να μοσκοβολήσει το σπίτι, και πηγαίναμε και στους αποθαμένους! Πιτσιρικάδες περιμέναμε με ανυπομονησία αυτές τις μέρες με τις γιορτές, αλλά από την άλλη μας έπιανε μια μελαγχολία γιατί τελείωναν οι διακοπές και θα άρχιζαν πάλι τα βάσανα του σχολείου από «του Αϊ Γιαννιού την άλλη μέρα»! Χρόνο με τον χρόνο όλο και λιγότερες πόρτες ανοιχτές βρίσκει ο παπάς για τον αγιασμό, εξάλλου αρκεί μια ματιά να δούμε πόσοι και ποιοι έχουμε απομείνει! Οι εκκλησίες θα είναι μισοάδειες, και αρκετοί θα περιμένουν στις γειτονιές κάποιον περαστικό από την εκκλησία να τους δώσει αγιασμό! Όσο και να προσπαθείς να πιάσεις καμιά μυρωδιά φρέσκιας λαλαγγίδας δεν θα το καταφέρεις, αφού εδώ και χρόνια οι φούρνοι φροντίζουν για όλα! Όσο για «καλικατζάρους» και «λυκότσαρδα», αυτοί κυκλοφορούν όλο το χρόνο αναμέσά μας! Αρκετός κόσμος θα πάει των Φώτων για ελιές αφού πιέζει ο χρόνος, ο καιρός, και οι εργάτες γης. Εμείς οι ίδιοι καταργήσαμε τις αργίες των Χριστουγέννων, της πρωτοχρονιάς, και των Φώτων, έστω και σαν μια ευκαιρία για ξεκούραση από την καθημερινή κούραση στις ελιές. Όλοι έχουν έτοιμη την απάντηση, ότι οι ξένοι εργάτες θέλουν να δουλέψουν επειδή δεν καταλαβαίνουν από γιορτές αφού οι περισσότεροι είναι αλλόθρησκοι ή άθεοι, γιατί αλλιώς θα πάνε σε άλλο αφεντικό που μαζεύει ελιές τέτοιες μέρες!
Ζώντας τα τελευταία χρόνια σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία είτε από επιλογή είτε από ανάγκη, δεχόμαστε από σεβασμό όλους τους άλλους με τις συνήθειες και τα πιστεύω τους. Όμως δεν σημαίνει ότι εμείς πρέπει να ξεχάσουμε τις παραδόσεις μας και να αλλάξουμε τρόπο ζωής για να μην θεωρηθούμε θρησκόληπτοι, καθυστερημένοι, ή φανατικοί! Ούτε θέλουμε να γίνουμε Ιεραπόστολοι για να κάνουμε Χριστιανούς τους αλλόθρησκους ή τους άθεους, ούτε με το ζόρι να πλημμυρίσουν οι εκκλησίες από κόσμο! Ας το κάνουμε όπως το έκαναν οι γονείς μας, από σεβασμό στην πίστη και στην παράδοση, αλλά και για την ξεκούραση, που και αυτή έχουμε ανάγκη γιατί όπως το πάμε θα αφήσουμε τα κοκαλάκια μας στα χωράφια! Δική μας δουλειά και υπόθεση λοιπόν είναι να αντισταθούμε στην διαφαινόμενη αλλοτρίωση, αφού τα ήθη, τα έθιμα, οι συνήθειες και τα λαϊκά δρώμενα αναδεικνύουν με κάθε λεπτομέρεια την πολιτιστική κληρονομιά, αποτυπώνουν ανάγλυφα την εικόνα ενός τόπου και των ανθρώπων του, και καθορίζουν το μέλλον τους! Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να ζήσουμε όλοι αρμονικά, με σεβασμό και αξιοπρέπεια στα πλαίσια μιας αληθινής και σωστής πολυπολιτισμικής κοινωνίας!
Καλή αυριανή, χρόνια πολλά, καλή φώτιση σε όλους μας! Να χαίρονται τα ονόματά τους όσοι και όσες γιορτάζουν τα Θεοφάνεια, και την άλλη μέρα, του Αϊ Γιαννιού!
