Στην πρώτη φωτογραφία που είναι σημερινή, διακρίνεται η τοποθεσία «της γριάς τα πρόβατα» έξω από το Σούλι της Στεφανιάς, πριν την θάλασσα. Στην δεύτερη είναι μια γριά που βόσκει τα πρόβατά της, και είναι από το διαδίκτυο!
του Λουη Γ Σερεμετη
Έφυγε και αυτός ο Μάρτης που δεν είχε και πολλή σχέση με τους κανονικούς Μάρτηδες, αφού δεν θύμιζε σε τίποτα τους παλιούς Μάρτηδες, τους γδάρτες, τους παλουκοκαύτες, τους πεντάγνωμους που «πέντε φορές εχιόνιζαν και πάλι το μετάνιωναν που δεν εξαναχιόνιζαν»! Και ήρθε ο Απρίλης σήμερα που οι παλαιοί τον λέγανε και διπρόσωπο γιατί τον θεωρούσαν ότι έχει δύο πρόσωπα σχετικά με την καιρική συμπεριφορά του, αφού σύμφωνα με το παλαιό ημερολόγιο μέχρι τις 13 Απριλίου είναι ακόμα Μάρτης, και από εκεί και έπειτα Απρίλης! Το Ελληνικό κράτος τακτοποίησε τις εκκρεμότητες με το ημερολογιακό θέμα, και τελικά τον Ιανουάριο του 1923 αντικατέστησε νομοθετικά το Ιουλιανό Ημερολόγιο με το Γρηγοριανό και όρισε την έναρξη της εφαρμογής του την 16η Φεβρουαρίου 1923. Για να γίνει η διόρθωση η 16η Φεβρουαρίου ονομάστηκε 1η Μαρτίου, δηλαδή αφαιρέθηκαν 13 ημέρες από το έτος 1923.
Στην περιοχή μας εδώ και κάμποσες δεκαετίες διασώζονται κάποιοι θρύλοι που μεταδίδονται από γενιά σε γενιά μέχρι τις ημέρες μας, που όμως σιγά-σιγά ξεθωριάζουν και σβήνουν στο πέρασμα του χρόνου. Είναι θρύλοι, μύθοι και δοξασίες που πλάθει ο λαός της υπαίθρου από τα παλιά τα χρόνια, στην προσπάθειά του να ερμηνεύσει κάποια φαινόμενα, καιρικά, φυσικά, ακόμη και ένα τοπίο της φύσης που τους έφερνε στον νου κάτι, και όλα όσα τους έκαναν να στέκονται με δέος απέναντί τους, μη μπορώντας να τα εξηγήσουν με την λογική. Έτσι λοιπόν οι πιο ευφάνταστοι αναλάμβαναν να φτιάξουν μια ιστορία κάνοντας απλοϊκές σκέψεις και προσπάθειες για να κατανοήσουν και να δικαιολογήσουν κάποια πράγματα! Όλες αυτές οι όμορφες, καλοδουλεμένες μικρές ιστοριούλες αποτελούν ένα κομμάτι της πλούσιας ελληνικής λαογραφίας! Παροιμίες, στοιχεία από την ελληνική μυθολογία , ιστορίες και θρύλοι, μυθοπλασία φαντάσματα, δαίμονες, αέρηδες, νεράιδες, βρικόλακες, και άλλα «στοιχειά της φύσης», δείχνουν πόσο έχει επηρεαστεί και εμπλουτιστεί η μοναδική σε περιγραφή και ευρηματικότητα λαογραφική παράδοση κυρίως των ορεινών χωριών, όπου η γεωργία και η κτηνοτροφία καθορίζουν σημαντικά τον τρόπο ζωής των ανθρώπων τους.
Μια από τις ιστορίες που έπλασε ο κόσμος και αφορά στην παρομοίωση ενός τοπίου της περιοχής μας, είναι αυτή που από παλιά ακούγαμε τέτοια εποχή που έβγαινε ο Μάρτης! Είναι ο μύθος της γριάς τσοπάνας με τα πρόβατά της, μιας και υπήρχε δίπλα μας η τοποθεσία που τάχα διαδραματίστηκε αυτή η ιστορία! «Της γριάς τα πρόβατα» είναι μια τοποθεσία κοντά στον δρόμο Στεφανιάς –Τρίνησα, μετά το Σούλι. Είναι το πιο ψηλό μέρος μιας λοφοσειράς που ξεκινάει από τον δρόμο Σκάλας – Γυθείου, απέναντι από τον Αη Γιαννάκη Στεφανιάς, και εκτείνεται ως την Στεφανιά. Πολλές πληροφορίες αναζήτησα και πήρα από ανθρώπους της περιοχής, τον Σωτήρη Β. Κουμάνδαρο, και τον κτηνοτρόφο Γιώργο Ανδριανάκη! Ο Γιώργος είναι ένας άνθρωπος που ενδιαφέρεται για την περιοχή του, την παράδοση και την λαογραφία, ένας παραδοσιακός λαϊκός οργανοπαίχτης του κλαρίνου που ξεσηκώνει τον κόσμο σε γάμους, βαφτίσια, και τοπικά πανηγύρια! Και τους δύο τους ευχαριστώ πολύ για τις πληροφορίες που μου έδωσαν! Σύμφωνα με την μαρτυρία του Γιώργου Ανδριανάκη την περιοχή διοικούσε επί Τουρκοκρατίας ο «Ζαλούμ πασάς» που είχε το κάστρο του στο Καστέλι στα «Τρίνησα». Από ένα σημείο της πλαγιάς ανάβλυζε νερό και ο Ζαλούμ πασάς το έπιανε με ένα κεραμίδι και το έπαιρνε για να εξυπηρετεί τις ανάγκες του σε νερό, και το σημείο εκείνο λέγεται σήμερα «κεραμιδάκι», μόνο που έχει πλέον στερέψει από νερό. Όλα τα χωράφια του απλού κόσμου τα δήμευσαν οι Τούρκοι μέχρι που εκδιώχθηκαν με την επανάσταση του 1821. Αλλά πριν φύγει ο Ζαλούμ πασάς πούλησε την μισή έκταση σε ντόπιους ισχυρούς παράγοντες, και την υπόλοιπη με την φυγή τους την δέσμευσε το κράτος, με τα γνωστά σημερινά αποτελέσματα της ταλαιπωρίας πολλών καλλιεργητών της ευρύτερης περιοχής με τις συνιδιοκτησίες, και την διεκδίκηση πολλών περιουσιών τους από ιδιώτες με χρυσόβουλα της Τουρκοκρατίας, και από το Ελληνικό δημόσιο! Προβλήματα που γίνανε αντιληπτά με την εφαρμογή του Εθνικού Κτηματολογίου και με την ανάρτηση των δασικών χαρτών, ζητώντας από τους ήδη καλλιεργητές να προσκομίσουν στο κράτος τίτλους ιδιοκτησίας από την εποχή της Τουρκοκρατίας ! Αυτά τα εύφορα χωράφια ντόπιων καλλιεργητών, κοινοτικά κληροδοτήματα, και παραδοσιακοί βοσκότοποι, ζεστοί λόγω της κοντινής απόστασης από την θάλασσα, φιλοξενούσαν τον χειμώνα πολλά κοπάδια μετακινούμενων κτηνοτρόφων που ερχόντουσαν από τα ψηλά μέρη, κυρίως από Αρκαδία και βόρεια Λακωνία για να ξεχειμάσουν. Αυτή η μετακίνηση πότε στα ορεινά και πότε στα πεδινά ανάλογα με την εποχή, γινόταν προκειμένου να εξασφαλίσουν την επάρκεια τροφής επειδή ήταν πολλά και μεγάλα τα κοπάδια, και ήταν αδύνατη η εκτροφή τους σε έναν τόπο, και το κυριότερο για τις κατάλληλες συνθήκες για τη διαβίωσή τους λόγω του ήπιου κλίματος. Για τον σκοπό αυτό είχαν χρόνια νοικιάσει χωράφια που είχαν μαντριά, λότζες, μποβέτες για να μένουν τα ζωντανά, και απαραίτητα είχαν και μια καλύβα, ή ένα μικρόσπιτο για την οικογένεια. Τα «λιβαδιάτικα», το μίσθωμα που έδιναν στους ιδιοκτήτες ήταν η σε λεφτά, ή το τυρί της χρονιάς, ή και αρνοκάτσικα! Τον Οκτώβρη πριν γεννήσουν τα ζωντανά, κοντά στου Αγίου Δημητρίου, ξεκινούσαν από τα βουνά προς τα χειμαδιά, και τον Απρίλη πριν του Άι Γιωργιού, έφευγαν από τα χειμαδιά για τα ορεινά. Έτσι είχαν χωρίσει την περίοδο της κτηνοτροφίας οι τσοπαναραίοι.
Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, μία φορά και έναν καιρό που ο Μάρτης έκανε πολλές μέρες κακοκαιρίας με δυνατό χιονιά, όλοι οι άνθρωποι ξόδεψαν όλα τους τα εφόδια που είχαν κάνει από νωρίς σε τροφές για να ζήσουν, και σε ξύλα για να ζεσταθούν! Όλοι περνούσαν δύσκολα και έκαναν υπομονή να περάσει ο Μάρτης μπας και την γλιτώσουν, αλλά περισσότερο οι τσοπάνηδες με τα ζωντανά τους που υπέφεραν από το δυνατό κρύο. Τελικά δεν τα κατάφεραν, και εκείνο τον καιρό τα περισσότερα κοπάδια ξεκληρίστηκαν, ακόμα και εκείνα που είχαν καταφύγει στα χειμαδιά, εκτός από μιας γριάς που είχε προβλέψει και τα είχε προστατέψει γιατί είχε καλό μαντρί και περισσότερες τροφές, και έτσι δεν τα έβγαζε έξω τις ημέρες με το πολύ κρύο. Την τελευταία βδομάδα πριν φύγει ο Μάρτης ο καιρός είχε μαλακώσει αρκετά, μύριζε άνοιξη, η ζωή ξανάρχιζε, χαιρότανε όλη η πλάση, και η γριά πήρε το θάρρος να βγάλει τα πρόβατα στο βουνό. Εν τω μεταξύ ετοιμαζόταν σιγά σιγά να ανηφορίσει στα μέρη της τα βόρεια για να κάνει Λαμπρή στο χωριό της και να ξεκαλοκαιριάσει εκεί ! Εκεί που αγνάντευε και καμάρωνε περήφανη τα ζωντανά της που τα προστάτεψε και γλίτωσαν από τον χιονιά, πήρε θάρρος και λέει στον Μάρτη: «πριτς Μάρτη μου, τα έβγαλα τα πρόβατά μου πάλι στο βουνό, η κακία σου έμεινε, δε σε φοβάμαι πια», και τα έβαλε μαζί του λέγοντάς του «τι κατάλαβες Μάρτη; Μπήκες φουριόζος, χάλασες τον κόσμο, δεν λυπήθηκες κανέναν, έκανες ζημιές, όμως εγώ και τα ζώα μου προφυλαχτήκαμε και γλυτώσαμε, και τώρα φεύγεις»! Ο Μάρτης τραχύς καθώς ήταν δεν συγχώρησε το αντιμίλημα, θύμωσε, και για να της αποδείξει ότι ήταν ακόμα παρόν, αμέσως ο καιρός άλλαξε όψη, άρχισε να φυσάει δυνατός βοριάς, το γύρισε σε χιόνι που έφτασε μέχρι την θάλασσα στα «Τρίνησα»! Έκανε φοβερή παγωνιά τρεις μέρες, και οι τελευταίες ζωοτροφές γρήγορα καταναλώθηκαν, οπότε η γριά αναγκάστηκε να ξαναβγάλει τα πρόβατά της στο βουνό για βοσκή, αλλά από την παγωνιά όλα τα ζώα της γριάς πάγωσαν και μαρμάρωσαν και γινήκανε πέτρες που έμειναν στο βουνό για πάντα! Ήταν τόση η μανία του που μαρμάρωσε ακόμα και το καζάνι, τις τσαντήλες με το τυρί, και τις μυτζήθρες που κρεμόντουσαν, και στο τέλος δεν γλίτωσε ούτε η ίδια . «Μην με υποτιμήσετε εμένα ποτέ ξανά, ακόμη και εάν βρίσκομαι στα τελευταία μου», είπε ο Μάρτης κάνοντας μια επίδειξη δύναμης! Από τότε οι τρεις τελευταίες μέρες του Μάρτη λέγονται και «οι γριές μέρες του Μάρτη»!
Ακόμη και σήμερα στην κορυφή του λόφου διακρίνονται πολλές πέτρες διάσπαρτες σαν πρόβατα στην βοσκή, όσα και τα πρόβατά της γριάς που μαρμάρωσαν για να θυμίζει έναν άνθρωπο που τόλμησε να υποτιμήσει και να αμφισβητήσει την δύναμη του Μάρτη! Έτσι μάθαμε τον σχετικό μύθο που μας τον διηγιόντουσαν γύρω από το τζάκι με τα κούτσουρα που έκαιγαν ασταμάτητα τις τελευταίες μέρες του Μάρτη, αλλά και τις πρώτες του Απρίλη. Την λέγανε για να δείξουνε ότι δεν πρέπει να υποτιμάει κανείς κινδύνους που πάντα παραμονεύουν, επειδή μας φαίνεται ότι έπαψαν να υπάρχουν! Την περιοχή την γνωρίσαμε από κοντά όταν είμαστε ακόμα παιδιά του δημοτικού και πηγαίναμε τα καλοκαίρια στην θάλασσα στα «Τρίνησα», και περνούσαμε από εκείνο το σημείο με τα ξαδέρφια μας, τα Χιωτάκια και τις Χιωτίτσες, φορτωμένοι όλοι πάνω στην καρότσα του φορτηγού της «Κεραμοποιίας Χιώτη»! Τότε σταμάτησε το φορτηγό και μας έδειξαν το σημείο «της γριάς τα πρόβατα», που φαίνεται και στην φωτογραφία! Οι μύθοι, οι θρύλοι, τα ήθη και τα έθιμα ,είναι οι παραδόσεις και οι αξίες που δεν πρέπει να τις ξεχνάμε, γιατί είναι ο συνδετικός κρίκος των γενεών, και προϋπόθεση για την ύπαρξη και συνέχιση του πολιτισμού. Αξίες που γίνονται ακόμη πιο χρήσιμες όταν προσθέτουν στο παρόν, στοιχεία από τις εθνικές μας ρίζες!
Οι εποχές άλλαξαν, και δεν ξέρουμε αν μπορούμε ακόμη και σήμερα να πούμε με κάθε βεβαιότητα «πριτς Μάρτη μου», όπως είπε τότε η γριά! Το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι καλό μήνα Απρίλη, με υγεία, και καλό Σαββατοκύριακο!
