Γράφει ο Λούης Γ. Σερεμέτης.
Τώρα που μπήκαμε στη νηστεία του «σαρανταήμερου» με τις πολλές θρησκευτικές υποχρεώσεις και συνήθειες ενόψει των εορτών, ήρθε στο νου και η ιερή παροιμία «ασθενής και ωδιπόρος αμαρτίαν ουκ έχει», μια παροιμία που έγινε γνωστή από στόμα σε στόμα και μεταδιδόταν από γενιά σε γενιά, αλλά ο απλός κόσμος πίστευε ότι μόνο ο ασθενής και ο πεζός ταξιδιώτης, ο στρατοκόπος, δεν έχουν αμαρτία αν δεν νηστεύουν. Στο σχολείο είχαμε μάθει την πραγματική σημασία της αλλά την κρατάγαμε κρυφή, αφού αυτή την πρόφαση την είχαμε βρει πρόχειρη και βολική εμείς από παιδιά για να μη νηστεύουμε άλλοτε ξεροβήχοντας κάνοντας τους αρρώστους, και άλλοτε δηλώνοντας οδοιπόροι επειδή στις διακοπές των Χριστουγέννων πηγαίναμε για ελιές με τα πόδια, δύο ώρες δρόμο πήγαινε – έλα! Κάτι τέτοιες δικαιολογίες βρίσκαμε όταν δεν θέλαμε να νηστέψουμε, και στο τέλος συγχωρούσαμε οι ίδιοι τον εαυτό μας, και περνάγαμε καλά! Όμως «ωδιπόρος» σημαίνει έγκυος, οπότε ο ασθενής και η έγκυος για ευνόητους λόγους δεν έχουν αμαρτία αν δεν νηστεύουν, και όχι οι οδοιπόροι.
Μπορεί να μην είναι τόσο αυστηρή η περίοδος της νηστείας μέχρι τα Χριστούγεννα όσο της μεγάλης σαρακοστής, ωστόσο για τον απλό κόσμο ήταν η δική τους ελάχιστη θυσία για να υποδεχτούν με ευλάβεια τη γέννηση του Χριστού, και να καταλάβουν ότι έρχονται οι γιορτές. Η νηστεία αρχίζει στις 15 Νοεμβρίου, την άλλη μέρα του Αγίου Φιλίππου, και τελειώνει στις 24 Δεκέμβρη, παραμονή των Χριστουγέννων. Όλο το σαρανταήμερο δεν τρώγονται κρέας, γαλακτοκομικά, και αβγά, αλλά μέχρι τις 17 Δεκέμβρη που είναι οι πρώτες 33 μέρες, όσα ήταν και τα χρόνια του Χριστού, τρώγεται το ψάρι εκτός Τετάρτης και Παρασκευής. Ψάρι τρώγεται κατ εξαίρεση και στις 21 Νοέμβρη στα «Εισόδια της Θεοτόκου», όποια μέρα και να πέσει. Από τις 18 έως τις 23 Δεκεμβρίου, Τετάρτη και Παρασκευή δεν τρώγεται το λάδι και δεν πίνεται το κρασί. Η παραμονή Χριστουγέννων, τελευταία μέρα του σαρανταήμερου, είναι αυστηρή νηστεία, εκτός αν πέσει Σαββατοκύριακο, οπότε επιτρέπεται κρασί και λάδι.
Βαθειά θρησκευόμενος ο κόσμος, βάδιζε σύμφωνα με την Εκκλησιαστική παράδοση που λέει ότι ο Φίλιππος ήταν ένας από τους δώδεκα μαθητές του Χριστού, και όταν τον κάλεσε για μαθητή του ο Χριστός, έφερε μαζί του και τον φίλο του τον Ναθαναήλ. «Βρήκε ο Φίλιππος τον Ναθαναήλ» λέμε για ανθρώπους με κοινά ενδιαφέροντα. Κήρυξε με ιδιαίτερο ζήλο το ευαγγέλιο και τον λόγο του Θεού, και πέθανε μαρτυρικά καρφωμένος σε ξύλο στις 14 Νοεμβρίου, ημέρα που τιμάται η μνήμη του σαν Άγιος! Από την επομένη αρχίζει νηστεία 40 ημερών μέχρι τα Χριστούγεννα, καθώς και το σαρανταλείτουργο με τις καθημερινές θείες λειτουργίες υπέρ υγείας όπου διαβάζονται ονόματα ζωντανών, και για την ανάπαυση των ψυχών όπου μνημονεύονται οι νεκροί. Σε αυτές τις λειτουργίες που λόγω αγροτικών ασχολιών της εποχής εκκλησιάζονται κυρίως ηλικιωμένοι και γυναίκες, προσκομίζουν στην εκκλησία τα «ευχαριστιακά είδη», ή αλλιώς «τα τίμια δώρα» άρτο και οίνο για τη θεία ευχαριστία, μαζί με λάδι για τα καντήλια, κερί για το φως, και λιβάνι για τη μοσκοβολιά. Το σαρανταήμερο η οικογένεια νήστευε, ξομολογιόντουσαν, και μεταλάβαιναν για να υποδεχτούν τον Χριστό, και όλοι οι ηλικιωμένοι μεταλάβαιναν ταχτικά για να είναι έτοιμοι μην τύχει και τους καλέσει ξαφνικά ο Θεός κοντά του και «φύγουν» ακοινώνητοι!
Μέχρι τις 14 Νοέμβρη που σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση βασιλεύει η «Πούλια» και είναι ημερομηνία σημαδιακή για τις αγροτικές ασχολίες, έπρεπε οι τσοπάνηδες να έχουν κατεβάσει τα ζωντανά τους στα χειμαδιά, και οι ζευγάδες να έχουν τελειώσει τη σπορά για να ασχοληθούν με το μάζωμα της ελιάς. Οι νοικοκυρές άσπριζαν το «χειμωνιάτικο» με ασβέστη, έστρωναν τα παχιά υφαντά στρωσίδια στο σπίτι, έσπερναν στους κήπους και μεταφύτευαν τα χειμωνιάτικα λαχανικά, και για ξεκούραση μπάλωναν τα λιοπάνια τους. Αυτές τις σαράντα μέρες της νηστείας έφτιαχναν μόνο νηστήσιμα γλυκά, κουλούρια του πορτοκαλιού και του λαδιού, και την παραμονή του Αγίου Νικολάου έψηναν και μέλωναν από πάνω την παραδοσιακή γλυκιά κολοκυθόπιτα από τις δικές τους ξερές κολοκύθες που τις είχαν αραδθάσει πάνω στο λιακωτό μέχρι να ξεραθούν καλά! Πρωινό καθημερινό ξυπνητήρι για όλους το χτύπημα της καμπάνας το σαρανταλείτουργο, και πολλές οι γιορτές του σαρανταήμερου. Τα «Εισόδια της Θεοτόκου» στις 21 Νοέμβρη όπου γιόρταζαν οι Μαρίες οι παρθένες, του Αγίου Στυλιανού και Οσίου Νίκωνος στις 26, Αγίου Αντρέα στις 30, 4 Δεκέμβρη της Αγίας Βαρβάρας, 5 του Αγίου Σάββα, 6 του Αγίου Νικολάου, 9 η Αγία Άννα, 12 του Αγίου Σπυρίδωνος, 13 του Αγίου Ευστρατίου, 15 του Αγίου Ελευθερίου, 16 ο Άγιος Μόδεστος προστάτης των καματερών ζώων που λάτρευαν και οι ζευγάδες, 17 ο Άγιος Διονύσιος, 22 η Αγία Αναστασία, στις 24 η Ευγενία, και άλλες πολλές.
Η πλούσια λαϊκή παράδοση για το σαρανταήμερο ανάμεσα σε πολλές εκδοχές αναφέρει ότι στις 14 Νοέμβρη ο Χριστός μεταμφιεσμένος σε φτωχό ταξιδιώτη βρέθηκε αποβραδίς σε ένα χωριό. Φαινόταν εξαντλημένος και δαρμένος από την κακοκαιρία, και για να δοκιμάσει τον κόσμο το μόνο που ζητούσε ήταν ένα κομμάτι ψωμί και μια αγκωνή να απαγκιάσει το βράδυ. Χτύπησε πολλές πόρτες, άλλες δεν άνοιξαν καθόλου, και άλλες του τις έκλειναν κατάμουτρα! Μόνο ενός αγρότη ζευγά η πόρτα άνοιξε, του Φίλιππου. Είχε μόλις γυρίσει από το όργωμα και είδε τη γυναίκα του στεναχωρημένη γιατί κάποιοι γείτονές τους δεν είχαν κρέας να φάνε εκείνη την ημέρα για να αποκρέψουν όλη στη νηστεία του σαρανταήμερου που θα άρχιζε την άλλη μέρα μέχρι τα Χριστούγεννα! Όταν ο Χριστός χτύπησε την πόρτα του Φίλιππου, τον υποδέχτηκε πρόσχαρα στο φτωχικό του! Φτωχός άνθρωπος ήταν, αλλά για να τον περιποιηθεί δεν δίστασε να σφάξει το βόιδι του που το είχε για να οργώνει και να ζει την οικογένειά του. Κράτησε κρέας για να φάει εκείνη τη βραδιά η φαμελιά του μαζί με τους μουσαφίρη, και το υπόλοιπο το μοίρασε στους φτωχούς χωριανούς του για να απονηστίσουν κι αυτοί! Όταν απόφαγαν, προσευχήθηκαν οι συγχωριανοί του και ο φιλοξενούμενος υπέρ υγείας της οικογένειας του Φίλιππου και συγχώρεσης των πεθαμένων του, τον ευχαρίστησαν, και αυτός κοιμήθηκε ήσυχος και ικανοποιημένος! Την επομένη το πρωί βρήκε ζωντανό το βόιδι του στο παχνί, έτοιμο να συνεχίσει το όργωμα! Το ζωντάνεψε ο Χριστός λέγανε, ανταμείβοντάς τον για την εργατικότητα, την φιλευσπλαχνία, και την αλληλεγγύη του στους αναξιοπαθούντες, και γι αυτό τον πήρε για μαθητή του.
Πριν ξεκινήσουν τη νηστεία του σαρανταήμερου, αποβραδίς στη γιορτή του Αγίου Φιλίππου τρώγανε και πίνανε, και δοξάζανε το Θεό! Στο τραπέζι το ψωμί, μια μποτίλια λάδι, η κανάτα με φετινό κρασί, καθώς και κρέας, τυρί, και αβγά, όλα αυτά που θα στερούνταν με τη θέλησή τους για χάρη του Χριστού για σαράντα μέρες! Συνήθιζαν εκείνη τη χρονιάρα βραδιά να τρώνε μοσχάρι όπως ο Φίλιππος! Το μαγείρευαν στιφάδο με ψιλά κρεμμυδάκια και με τηγανισμένο φρέσκο τυρί από πάνω! Όσοι δεν είχαν μοσχάρι, έτρωγαν κόκορα μπαρδουνιώτικο με κρεμμυδάκια και τηγανιτό τυρί μανούρι στη γάστρα, και οι κυνηγοί έτρωγαν λαγό στιφάδο με χοντρά κρεμμύδια, φαγητά αρχοντικά που «έσπαγαν» τις μύτες των περαστικών! Βαρυστομαχιά το στιφάδο το βράδυ, όλη νύχτα φούσκωνε η κοιλιά και «σκούζανε» τα άντερά τους από τα αέρια, αλλά την άλλη μέρα στο όργωμα εκτονώνονταν ελεύθερα! Και όταν έφερνε ο αγέρας μυρουδιές κι αρώματα από τα κρεμμυδάκια του στιφάδου, οι ζευγάδες που ήσαν οι «ένοχοι», για να κάνουν πλάκα μεταξύ τους το ρίχνανε στα βόιδα που τα αέριά τους έχουν μεθάνιο, ένα «αέριο του θερμοκηπίου» που ανεβάζει τη θερμοκρασία της γης, και όπως υποστηρίζουν σήμερα οι οικολόγοι και οι μανιώδεις χορτοφάγοι, τα βόιδα τα κακόμοιρα ευθύνονται και αυτά για την κλιματική αλλαγή! Η γιαγιά Κατίγκω, γνωστή χωρατατζού και καλαμπουρτζού, έλεγε για το γέρο της, τον παππού τον Κώτσο, ότι από το δυνατό κρότο της πορδής του τα ζώα πρόγκαγαν πάνω στην αυλακιά, και αμέσως εξαφανίζονταν τρομαγμένες ακόμα και οι σταρήθρες που τον ακολουθούσαν ψάχνοντας κανένα σπόρο του σταριού που δεν είχε κουκουλωθεί από το αλέτρι!
Ο Φίλιππος αγαπήθηκε και λατρεύτηκε ως Άγιος για την φιλευσπλαχνία και την αλληλεγγύη του, και καθιερώθηκε ως ο προστάτης των ζευγάδων. Για τους γεωργούς ήταν ο φτωχός άγιος που όργωνε ακόμα και στη γιορτή του, γι αυτό και οι γεωργοί δεν σταματούσαν να οργώνουν τη μέρα της γιορτής του Αγίου! Γι αυτό το λόγο λέγανε ότι το βράδυ της γιορτής του πρέπει να τρώμε κρέας κι όχι τη μέρα, αφού από την επόμενη άρχιζε η νηστεία του σαρανταήμερο μέχρι τα Χριστούγεννα, η «μικρή Αποκριά». Οι γεωργοί αν και αυτήν την περίοδο κουράζονταν μέχρι εξάντλησης από το ατέλειωτο περπάτημα στις αμέτρητες αυλακιές με το ζευγάρι τους στο όργωμα για την σπορά, τιμούσαν όπως άρμοζε την νηστεία του σαρανταήμερου με τον λιτό και ενάρετο βίο, την προσευχή και τη νηστεία! Ήταν αυτά που απάλυναν τον ανθρώπινο πόνο, και ομόρφαιναν την προσμονή να γιορτάσουν μέσα από τη γέννηση όλοι μαζί τον ερχομό του Χριστού σαν σύμβολο αγάπης, ελπίδας, και ειρήνης!
Αλλοτινές εποχές, και αλλιώτικοι άνθρωποι, τότε που τα Χριστούγεννα δεν ήταν μια φαντασμαγορική περίοδος δώρων και ευχών μέσα στο χειμώνα όπως σήμερα, αλλά η γιορτή της καρδιάς, των αγνών συναισθημάτων, και της ενσυναίσθησης. Αγράμματοι οι περισσότεροι, μιλούσαν για αγάπη, αλληλεγγύη, και αληθινή ευτυχία, δείχνοντας με απλές πράξεις τι σημαίνει γι αυτούς πίστη και ελπίδα, Χριστός και άνθρωπος! Καλό σαρανταήμερο με υγεία, καλά Χριστούγεννα, και ειρήνη σε όλο τον κόσμο! Καλό Σαββατοκύριακο!
