Στην φωτογραφία η θεια Πηνελόπη Γορανίτη – Χριστάκου.
Γράφει ο Λούης Γ. Σερεμέτης.
Τα παλιά τα χρόνια, στα μεγάλα χωριά, στα κεφαλοχώρια, υπήρχε ένας γιατρός, μια νοσοκόμα, και μια μαμή με «χαρτί» από σχολή, για να ξεγεννάει τις γυναίκες. Υπήρχαν όμως και μαίες αυτοδίδακτες, οι «πρακτικές» που βοηθούσαν κι αυτές! Στο χωριό μας είχαμε την τύχη να έχουμε εκτός από αυτές τις ειδικότητες, και μια χαρισματική «πρακτική» ορθοπεδικό, την θειά Πηνελόπη Χρηστάκου! Η θεια Πηνελόπη είχε γεννηθεί περί το 1890, ήταν αδερφή του μπάρμπα Τζίμη του Γορανίτη, ενός από τους ευεργέτες του χωριού, είχε παντρευτεί τον μπάρμπα Γιώργο τον Χρηστάκο, απέκτησε οικογένεια, έζησε στο χωριό μέχρι το 1980, απ’ όπου έφυγε για πάντα! Δεν γνωρίζουμε αν έμαθε την τέχνη της ορθοπεδικού από την οικογένειά της, ή αλλού, ή ήταν αυτοδίδακτη!
Πληθωρικός χαρακτήρας, δυναμική γυναίκα, νοικοκυρά από τις λίγες, δεν έμενε μόνο στο νοικοκυριό της αφού ήταν και ταβερνιάρισσα στην ταβέρνα κάτω από το σπίτι της, στην μετέπειτα ταβέρνα του γαμπρού της, του μπάρμπα Νίκου του «Τζούκαρη»! Πανταχού παρούσα, καταδεκτική, γλυκομίλητη, ήταν ένας άνθρωπος από αυτούς που δεν περνάνε απαρατήρητοι, που για χρόνια ακόμα μετά το φευγιό τους θα τους θυμόμαστε για την έντονη παρουσία και προσφορά τους στους συγχωριανούς τους! Η θειά Πηνελόπη λοιπόν η ξακουσμένη και στα διπλανά χωριά, υπομονετική «χρυσοχέρα» και «απαλοχέρα» στη δουλειά της, ασχολήθηκε με κάθε φύσης ορθοπεδικό θέμα, αλλά μόνο με πρακτικά μέσα!
Σχεδόν κάθε μέρα η πόρτα της θειά Πηνελόπης χτύπαγε πρωί μεσημέρι βράδυ, και ακουγόταν με αγωνία μια φωνή να λέει «Θειά Πηνελόπη σου φέραμε το παιδί, ή τον άντρα μου, ή την γυναίκα μου, έπεσε και λιποθύμησε, κάτι έσπασε, πονάει πολύ, βοήθησέ μας». Ταγμένη στο καθήκον της προσφοράς στον συνάνθρωπο, η θεια Πηνελόπη, Θεός σχωρέστην, ό,τι ώρα και να ήταν χωρίς δεύτερη σκέψη άνοιγε διάπλατα την πόρτα της να περάσει ο τραυματίας είτε τον μετέφεραν αμπλέτσια, ή βασταζόμενος, είτε στην μπατανία ή στην λιόσκαλα που τα είχαν σαν πρόχειρα φορεία!
Αλλά και όταν δεν μπορούσε ο τραυματίας να πάει σπίτι της, έπαιρνε την τσάντα της με τα σύνεργα για τις πρώτες βοήθειες, και με την μπελαρίνα της στην πλάτη χειμώνα καλοκαίρι, και την μαντήλα λυμένη να ανεμίζει τρέχοντας παρά τα χρόνια της, πήγαινε αυτή σε κάθε ορθοπεδικό ατύχημα! Και τότε τι γινόταν; Η διάγνωση της θειά Πηνελόπης γινόταν με το μάτι και την αφή, χωρίς ακτινογραφίες, αξονικές, μαγνητικές κλπ. Με την εμπειρία της έπρεπε να κάνει την διάγνωση, να δει την σοβαρότητα, και να αποφασίσει αν μπορεί να αντιμετωπίσει το περιστατικό, ή αν θα φωνάξει και τον χωριανό μας τον γιατρό, τον αείμνηστο κύριο Παναγιώτη Βεργυρή, ή θα τους στείλει στη Σπάρτη, είτε στο «Κρατικό» νοσοκομείο, είτε στου «Γερουλάκου την κλινική».
Ατύχημα παθαίναμε παιδιά όταν παίζαμε μπάλα, όταν πηδοβολάγαμε σαν τα αγριοκάτσικα στις πλαγιές κάνοντας κυλίστρες στις γκρεμίλες, ή πέφτοντας από τις μάντρες όταν παίζαμε «τρουτ», όταν πέφταμε από κανένα άλογο την ώρα που παραβαζούμαστε ποιο θα τρέξει πιο γρήγορα, ή όταν πέφταμε από δέντρα που σκαρφαλώναμε για φρούτα! Οι μεγαλύτεροι και αυτοί ήταν εκτεθειμένοι σε κινδύνους όλο τον καιρό λόγω της δουλειάς τους στα χωράφια, και οι γυναίκες στα σπίτια όταν πέφτανε από τις σκάλες, ή στις αυλές από τις σαπουνάδες που πλένανε χοντρόρουχα. Πολλές φορές λόγω ηλικίας χάνανε εύκολα την ισορροπία τους και λέγανε «δεν κατάλαβα πως έπεσα, σαν να με έσπρωξε άνθρωπος»!
Τον Οκτώβρη, μετά τον τρύγο των αμπελιών, η θεια Πηνελόπη είχε κουραστεί με τους μούστους που έβαζε στα βαρέλια για την ταβέρνα της, και ήθελε να ξεκουραστεί! Τέτοιο καιρό όμως που ξεκίναγε σιγά σιγά το μάζεμα της ελιάς και δεν υπήρχαν τα σύγχρονα ελαιοραβδιστικά, το μάζεμα γινόταν με λανάρι χεριού και ξύλινη σκάλα, και αν γλίστραγε η σκάλα από την υγρασία, ή έσπαζε καμιά κλάδα και έπεφτες από ψηλά, κάτι θα πάθαινες! Οπότε αυτήν την εποχή η δόλια δεν στεκόταν καθόλου, και η ορθοπεδική του «Κρατικού» Νοσοκομείο της Σπάρτης γέμιζε! Για το στραμπούληγμα ήταν πιο απλά τα πράγματα. Έμπλαστρο με κρεμμύδι και αλάτι πάνω στο πονεμένο μέρος, μετά κεραλοιφή, με καθαρό κερί με λάδι, και στο τέλος άλλο έμπλαστρο, το «αυγοσάπουνο», για σίγουρο στέριωμα!
Το βγάλσιμο του χεριού, του ώμου, της πλάτης, ή του ποδιού, είχε χαρακτηριστικό τον πόνο μέχρι λιποθυμίας. Μόλις έβλεπε τον ασθενή καταλάβαινε αμέσως από τι πάσχει και πως το έπαθε. Η θεια Πηνελόπη με την αύρα της γαλήνης και της ηρεμίας που είχε από τη φύση της, ενέπνεε στον ασθενή εμπιστοσύνη, και εκεί που του μιλούσε ήρεμα ρωτώντας διάφορα για να του αποσπάσει την προσοχή, με μια απότομη κίνηση το τράβαγε και το έφερνε στη θέση του και το φάσκιωνε! Μπορεί να ούρλιαζε από τον πόνο πρόσκαιρα, αλλά στο τέλος ανακουφιζόταν λες και τον άγγιξε ο Χριστός!
Τα σπασίματα ήταν το πιο δύσκολο! Εκεί ήθελε ανθρώπους με ιδιαίτερη εμπειρία και χάρισμα, όπως αυτό της θειά Πηνελόπης! Ψηλάφιζε το γερό μέλος και το σύγκρινε με το σπασμένο για να καταλάβει τη ζημιά που είχε γίνει. Έφερνε σιγά σιγά τα κόκκαλα στη θέση που έπρεπε, και τότε τα ακινητοποιούσε με το «αυγοσάπουνο», που ήταν ένα κατάπλασμα από τριμμένο σπιτικό σαπούνι, ούζο, και ασπράδι αυγού Τα ανακάτευε, και με ένα παχύ στρώμα από αυτό το μίγμα άλειφε ένα πανί που το είχε τυλίξει στο σπάσιμο, που καθώς περνούσε η ώρα ξεραινόταν, σκλήραινε, και γινόταν σαν το γύψο. Μετά από δέκα μέρες, έσπαγε το «αυγοσάπουνο» και έλεγχε ψηλαφώντας αν έχει δέσει το κόκκαλο. Έπλενε το χέρι ή το πόδι με χλιαρό νερό και σπιτικό σαπούνι και έκανε μασάζ με βαλσαμόλαδο. Αν όλα είχαν πάει καλά, ο ασθενής συνέχιζε μόνος αυτήν την περιποίηση για άλλες δέκα μέρες. Αν το κόκκαλο δεν είχε κολλήσει, σπάνιο πράγμα, το έπιανε πάλι από την αρχή.
Όταν τους πόναγε η μέση χαμηλά στα νεφρά, λέγανε ότι «έχουν πέσει τα νεφρά» Τότε ο ασθενής ξάπλωνε πάνω σε μια κουβέρτα στο πάτωμα, τον καβάλαγε αντρίκια, και με λίγο λάδι στα δύο μεγάλα δάκτυλα των χεριών έτριβε τους οσφυϊκούς σπονδύλους από πάνω προς τα κάτω μέχρι την «ουρά», τον κόκκυγα, κάνοντας μασάζ. Στη συνέχεια για να μην γλιστράνε τα δάχτυλα από το λάδι, έβαζε ένα μαντήλι πάνω στη μέση και με το μεγάλο δάκτυλο και τον δείκτη πάνω από το μαντήλι, δεξιά και αριστερά της σπονδυλικής στήλης, σήκωνε το δέρμα τσιμπώντας και τραβώντας το προς τα πάνω. Ξεκίναγε από χαμηλά από τον κόκκυγα, και σιγά σιγά με τον ίδιο τρόπο ανέβαινε μέχρι τη μέση. Σε όλη τη διαδρομή όταν ακουγόταν ένα τρίξιμο «κρακ – κρακ», έδειχνε το πρόβλημα! Τρείς φορές επαναλάμβανε το ίδιο, και έτσι «σηκώνονταν τα νεφρά», και ανακουφίζονταν!
Άλλο ατύχημα που ήθελε την επέμβαση της θειά Πηνελόπης ήταν και «το δέσιμο του αφαλού»! Όταν ένιωθαν επίμονους και αφόρητους πόνους στην κοιλιά τους και δεν πέρναγε με διάφορα καταπλάσματα και άλλα γιατροσόφια, τότε λέγανε ότι «θα λύθηκε ο αφαλός τους»! Αμέσως ξάπλωνε τον ασθενή ανάσκελα, έβαζε το δάχτυλό της, τον δείκτη, μέσα στον αφαλό, και μόλις άρχιζε να το πιέζει με δύναμη, ξεκίναγε να δρασκελάει τον άρρωστο και να περιστρέφεται γύρω του με φορά όπως γυρίζουν οι δείκτες του ρολογιού, κυκλικά, σαν να αλώνιζε γύρω γύρω στο αλώνι, σαν να βίδωνε κάτι. Έκανε τρεις βόλτες γύρω για να τον δέσει τον αφαλό, μετά από λίγο πάλι το ίδιο, και πέρναγε ο κοιλόπονος!.
Για τους πόνους της μέσης, την οσφυαλγία ή την ισχιαλγία, εύρισκε το νεύρο που περνά από το πονεμένο μέρος και το τράβαγε, και έκανε εντριβές με καυτερές αλοιφές και λάδια που έφτιαχνε οι ίδια. Πάντα σύστηνε ζεστά ρούχα στη μέση, θερμοφόρες, εντριβές με βαλσαμόλαδο, κρεμμύδια, και καυτερές πιπεριές με οινόπνευμα, Για τα στραβά πόδια στα μικρά παιδιά έβαζε ένα κουβάρι με νήμα του αργαλειού μέσα στα σκέλια και πιέζοντας το κουβάρι μ’ αυτά τα φάσκιωνε για κάμποση ώρα, το ίδιο έλεγε να κάνουν και στο σπίτι πολλές φορές, καθημερινά. Έτσι τα πόδια ίσιωναν, και τα παιδιά αποκτούσαν καλό πάτημα και περπάτημα, και δεν στραβοπατάγανε τα παπούτσια τους!
Η φήμη του πρακτικού από στόμα σε στόμα, η αμεσότητα στις σχέσεις των απλών ανθρώπων του χωριού, καθώς και ο φόβος ή το δέος μόνο και μόνο να αντικρύσει κάποιος τον γιατρό που δεν τον ήξερε, με την άσπρη μπλούζα και την ένεση στο χέρι, αλλά και η φτώχεια και η ανέχεια, οδηγούσαν τον κόσμο στους πρακτικούς και στα γιατροσόφια που πήγαιναν σύννεφο! Πήγαιναν όμως και ευκατάστατοι αν υπήρχε η φήμη του καλού και αποτελεσματικού πρακτικού. Κάπως έτσι εξηγείται η βαθιά ριζωμένη παράδοση της «πρακτικής ιατρικής», που ήταν πάντα ένα βήμα πριν την αναγκαστική προσφυγή στο γιατρό. Κάποια από αυτά που περιέγραψα τα έχει ζήσει η γενιά μου, κάποια άλλα τα έχουμε ακούσει από τους μεγαλύτερους. Προσωπικά δεν έτυχε να βρεθώ στην ανάγκη να χρειαστώ κι εγώ την φροντίδα της θειά Πηνελόπης!
Όλοι αναγνώριζαν την προσφορά της θεια Πηνελόπης σαν μοναδική, και για όσους ζήτησαν την βοήθειά η προσφορά ήταν ανεκτίμητη! Όλοι μιλούσαν με χειροπιαστά παραδείγματα! Ποτέ όμως η ίδια δεν αμφισβήτησε γιατρό, ή νοσοκόμα, απεναντίας συνεργάστηκε άψογα μαζί τους, αφού ο σκοπός ήταν η εξυπηρέτηση και η ανακούφιση του παθόντα, πλούσιου ή φτωχού, χωρίς εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου!
Και κάποια στιγμή έφυγε από κοντά μας πλήρης ημερών, αφού αξιώθηκε να δει παιδιά εγγόνια και δισέγγονα! Μα πάνω απ’ όλα έφυγε ικανοποιηνένη αφού ευτύχισε να δει και να νοιώσει ανάγλυφα την χαρά και την ανακούφιση στα πρόσωπα όλων όσων την χρειάστηκαν και βρήκαν την βοήθειά της! Στην κηδεία της, εμείς οι συγχωριανοί της αποχαιρετήσαμε μια γλυκύτατη γυναίκα, ιδιαίτερα χρήσιμη και καταξιωμένη στις καρδιές όλων! Αυτά τα λίγα σαν ελάχιστος φόρος τιμής και ευγνωμοσύνης για έναν άξιο άνθρωπο που πέρασε και άφησε θετικό αποτύπωμα στο χωριό μας! Αλήθεια, τέτοιους ανθρώπους, με τέτοια προσφορά, πως μπορείς να τους ξεχάσεις;
