Τελευταία Στάση: Χάνι Βρουλιά (Σελλασίας)

Γράφει ο Βαγγέλης Μητράκος

Η παλαιά και σπάνια αυτή φωτογραφία έχει δημοσιευθεί στη σουηδική ιστοσελίδα kringla.nu με την εξής σημείωση: «Ελλάδα , τελευταία στάση στον δρόμο από την Τρίπολη προς Σπάρτη.» Προφανώς πρόκειται για ένα από τα χάνια που υπήρχαν στο δρόμο Τρίπολης – Σπάρτης , στα παλιά χρόνια .

Τα χάνια ,ήταν πανδοχεία σε οδικούς άξονες εκείνης της εποχής ,  για την υποδοχή και τη διανυκτέρευση των ταξιδιωτών και των ζώων τους . Η λέξη «χάνι» είναι περσικής προέλευσης και ανάγεται (πιθανόν) στους σταθμούς ανεφοδιασμού που οργάνωσαν οι Αχαιμενίδες (6ος–5ος αιώνας π.Χ.) στις μεγάλες οδικές αρτηρίες . Τέτοιοι σταθμοί , που ο Ηρόδοτος ονομάζει «καταλύσεις» και ο Κτησίας «emporia» , γνώρισαν ιδιαίτερη άνθηση τον 13ο αιώνα στην Περσία , τη Συρία και την Ανατολία , πριν επεκταθούν ΚΑΙ στη Δύση .

Τα χάνια , ξύλινα οικήματα στην αρχή , αργότερα λιθόκτιστα , ισόγεια ή δίπατα με δίριχτη κεραμοσκεπή , στήνονταν (κατά το πλείστον) σε καίρια σημεία των «οδικών αρτηριών»  της εποχής εκείνης . Διέθεταν στάβλους ή – απλά – μια περιφραγμένη αυλή, όπου άραζαν τα κάρα και έδεναν τα άλογα και τα υπόλοιπα ζώα των ιδιοκτητών και των διερχομένων , οι οποίοι έτσι μπορούσαν να βρουν κατάλυμα ύπνου και φαγητό . Τους διερχομένους εξυπηρετούσαν οι χαν(ι)τζήδες (= ιδιοκτήτες χανιών) , οι οποίοι , εκτός από τις υπηρεσίες που προσέφεραν , έδιναν και σημαντικές πληροφορίες στους ταξιδιώτες εν είδει ξεναγού .  Τα πιο καλά χάνια είχαν κι ένα δωμάτιο στην είσοδο , στο οποίο συγκεντρώνονταν οι πελάτες για να συζητήσουν και να πιουν ό,τι μπορούσε να προσφέρει το χάνι  (τσάι , καφέ , ποτό , κρασί κλπ) .  Στο κατώι διατηρούσαν το μαγειρείο και στο ανώι τα υπνοδωμάτια . Σιγά – σιγά τα χάνια μετεξελίχθηκαν σε «εμπορικά κέντρα» της εποχής , με τους ταξιδιώτες ( εφόσον περνούσαν κάποιες ώρες εκεί ) , να γνωρίζονται και να κλείνουν συμφωνίες μεταξύ τους , εμπορικές και άλλες . Στην Ελλάδα τα χάνια προσέφεραν σημαντικές υπηρεσίες στους ταξιδιώτες των καιρών εκείνων και δέθηκαν στενά με την ζωή και την παράδοση κάθε τόπου , όπως μαρτυρούν τα παραμύθια και οι παραδόσεις των οποίων οι υποθέσεις διαδραματίζονται σε χάνια αλλά και οι παροιμίες και τα τραγούδια του ελληνικού λαού :

-Άλλα τα βερεσέδια κι άλλα τα χανιάτικα.

-Άμα θέλει η χα(νι)τζίνα δεν αδειάζει το χάνι.

-Ήρθε ο αγωγιάτης, χάρηκε ο χα(νι)τζής

-Κόπηκε ο δρόμος ερήμωσε το χάνι.

-Ο κάβουρας κι ο χα(νι)τζής, τόπο δεν αλλάζουν.

-Παπάς στο χάνι , ο χα(νι)τζής πάντα χάνει.

.

«Βαρέθηκα την ξενιτιά  

βαρέθηκα τα ξένα

στα χάνια ξεπεζεύομαι

στα χάνια τρώω και πίνω .

Νιάτα μου και λεβεντιά μου ,

δε σας γλέντησε η καρδιά μου.

(Κόνιτσα)

«Κλείσαν’ οι στράτες του Μοριά

κλείσαν’ και τα Δερβένια

κλαίνε τα χάνια γι’ άλογα

και τα τζαμιά γι’ αγάδες

κλαίει και μια χανούμισσα

κλαίει για τον υγιό της

το γιό της το Χαλίμπεη»

(Πελοποννήσου)

Πολλά απ’ αυτά τα χάνια του παλιού καιρού μετεξελίχθηκαν σε συνοικισμούς και χωριά κι άλλα έγιναν μέρος της Ιστορίας , όπως το περίφημο Χάνι της Γραβιάς στον Παρνασσό , στο οποίο οχυρώθηκε , στις 8 Μαΐου 1821 , ο Οδυσσέας Ανδρούτσος με 117 παλικάρια και κατάφερε να αποκρούσει τις σφοδρές  επιθέσεις των τουρκικών στρατευμάτων του Ομέρ Βρυώνη . Σύμφωνα με τον χάρτη που δημοσίευσε ο William Loring το 1895 αλλά και σύμφωνα με την  (αγγλική) έκδοση του οδηγού Baedeker του 1905 το τελευταίο χάνι στο δρόμο Τρίπολης –  Σπάρτης  ήταν το Χάνι του Βρουλιά (Σελλασίας) . Ο Βρουλιάς (και Βουρλιάς)   ήταν παλαιός οικισμός κοντά στη Σπάρτη που οφείλει το όνομά του στο γνωστό φυτό βρούλο ή βούρλο . Στα 1929 ο Βρουλιάς μετονομάστηκε σε Σελλασία , μιας και στην περιοχή αυτή βρισκόταν η ομώνυμη αρχαία κώμη , όπου , το 222 π.Χ. , δόθηκε η περίφημη «Μάχη της Σελλασίας» , κατά την οποία ο Αντίγονος Γ΄ Δώσων , αντιβασιλιάς της Μακεδονίας και η Αχαϊκή Συμπολιτεία πολέμησαν με τους Σπαρτιάτες του μεταρρυθμιστή βασιλιά Κλεομένη Γ’. Στη μάχη αυτή οι δυνάμεις των συμμάχων νίκησαν τους Σπαρτιάτες και ενέταξαν τη νικημένη Σπάρτη στην Αχαϊκή Συμπολιτεία . Το «Χάνι του Βρουλιά» , λοιπόν , το οποίο βρισκόταν στη σημερινή διασταύρωση της Σελλασίας στην παλαιά εθνική οδό Σπάρτης – Τρίπολης , ήταν το τελευταίο χάνι της διαδρομής προς Σπάρτη αλλά και  το πιο διάσημο χάνι του οδικού αυτού άξονα κατά τον 19ο αιώνα . Εδώ σταμάταγαν όλοι οι ταξιδιώτες που έρχονταν προς Λακωνία για να φάνε και να ξεκουραστούν , αλλά και για να απολαύσουν τη μοναδική θέα της κοιλάδας του Ευρώτα που απλωνόταν μπροστά τους καθώς και τον μεγαλειώδη Ταΰγετο . Επομένως , από τον τίτλο της φωτογραφίας και μόνο μπορούμε – βάσιμα – να συμπεράνουμε πως το εικονιζόμενο στη φωτογραφία χάνι είναι το χάνι του Βρουλιά  (Σελλασίας)  κάπου στις πρώτες 10ετίες του 19ου αιώνα . Στη φωτογραφία διακρίνονται τέσσερις ταξιδιώτες ,  ένα πρόχειρο ξύλινο στέγαστρο  για τον ίσκιο , από κάτω ένα μακρύ ξύλινο σκαμνί ,  αριστερά δυο χαμηλά οικήματα με κεραμίδια που αντί για πόρτες έχουν κιλίμια κρεμασμένα κι ένα άλλο οίκημα , υπερυψωμένο πάνω σε πασσάλους , από σανίδες πρόχειρα σοβατισμένες , με επάλληλα παράθυρα . Πρόχειρη κατασκευή  , με βάση το ξύλο , που πρόσφερε στοιχειώδεις υπηρεσίες ανάπαυσης , ύπνου και φαγητού στους ταλαιπωρημένους ταξιδιώτες , υπηρεσίες που ωστόσο ήταν πολύτιμες , αν λάβει κανείς υπόψη τις συνθήκες των ταξιδιών εκείνης της εποχής. Εκτός , όμως , από τη φωτογραφία αυτή υπάρχει κι ένα σχέδιο του 1836 , το οποίο απεικονίζει το εσωτερικό από το Χάνι του Βρουλιά . Είναι  του Βρετανού φοιτητή της Οξφόρδης F. W. Newton και δημοσιεύθηκε σε ταξιδιωτικό βιβλίο , το οποίο συνέγραψε ο συμφοιτητής του Edward Giffard , μετά από ένα ταξίδι που έκαναν μαζί στην Ελλάδα στις αρχές του 1836 . Στο βιβλίο αυτό , που εκδόθηκε το 1837 , υπάρχει και η παρακάτω  γλαφυρή περιγραφή της διανυκτέρευσης των δύο Βρετανών στο χάνι του Βουρλιά .

«Το χάνι του Βουρλιά ήταν αληθινό παλάτι σε σύγκριση με τη buonalocanda  και μπορεί κανείς να πάρει μια ιδέα αμφοτέρων αλλά  και των καταλυμάτων που βρίσκει ο ταξιδιώτης σ’ αυτά τα μέρη , από την εικόνα του εξωφύλλου – ένα σκίτσο που έκανε ο κ. Newton – με το δωμάτιό μας και τις ασχολίες μας εκείνο το βράδυ . Εγώ , με τη βοήθεια του Δημήτρη , ενός από του υπηρέτες , μαγειρεύω , ο κ. Newton χτυπάει αυγά, τα οποία ανακατεμένα με νερό τα χρησιμοποιούμε ως υποκατάστατο του γάλακτος , και ο κ. Johnstone ετοιμάζει τη «φορητή σούπα» μας (πρόδρομο της σημερινής σούπας σε κύβους) . Ένας άλλος υπηρέτης στρώνει ένα τραπεζομάντηλο από μουσαμά – μια πολύ χρήσιμη πολυτέλεια που είχε προμηθευτεί ο κ. Johnstone . Από την ανοιχτή πόρτα μπαίνει ένας από τους οδηγούς μας , κουβαλώντας ξύλα για τη φωτιά και μια κότα που μόλις είχε σφάξει για μας  και μακριά φαίνεται ο Ταΰγετος σκεπασμένος με χιόνι.»

(Giffard E, Α short visit to the Ionian Islands, Athens and the Morea)

Το χάνι του Βρουλιά μπορεί να το εξαφάνισε ο χρόνος , όμως αυτό εξακολουθεί να ζει στη συλλογική μνήμη των γενεών .

ΠΗΓΕΣ :

eurotas.wordpress.com

Lisa’s Photographic Archive of Greece)

Greekcultureellinikospolitismos

el.travelogues.gr


Ακολουθήστε το krokeai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις εξελίξεις.