Β Μητρακος : Η «Καλλιγραφια»

Του Βαγγέλη Μητράκου

-Και τώρα , παιδιά , θα κάνουμε καλλιγραφία  , έλεγε ο δάσκαλος  !

Κι εμείς , οι υπάκουοι , μαθητές , βγάζαμε απάνω στο θρανίο το τετράδιο της καλλιγραφίας ,  το μελανοδοχείο , το στυπόχαρτο και τον κονδυλοφόρο .

Το τετράδιο ήταν αγορασμένο από το βιβλιοπωλείο και  μέσα είχε τυπωμένα καλλιγραφικά γράμματα , λέξεις , προτάσεις , γνωμικά , κ.α. , ανάλογα με το επίπεδο της τάξης , που εμείς έπρεπε να αντιγράφουμε με γράμματα καλλιγραφικά στις αποκάτω αράδες .

Το μελανοδοχείο ήταν ένα «κατσούφικο» γυάλινο βαζάκι , σε σχήμα κύβου , που ήταν γεμάτο με σινική μελάνη , συνήθως της φίρμας «ΜΕΝΟΥΝΟΣ» .

Ο κονδυλοφόρος ήταν ο άρχοντας της καλλιγραφίας !!! Ένα κομψό κωνικό ξυλάκι , σαν χονδρό στρογγυλό μολύβι ,  που στο κάτω μέρος του είχε ειδική υποδοχή για να μπαίνει η μεταλλική πένα γραφής . Κονδυλοφόροι ήταν πολλών ειδών , ξύλινοι , μεταλλικοί , φθηνοί , ακριβοί … και οι μαθητές διάλεγαν ανάλογα με το βαλάντιο των γονέων .

Το στυπόχαρτο , τέλος , ήταν ένα ειδικό άσπρο χαρτί (σαν αναμαλλιασμένη χαρτοπετσέτα) το οποίο μας χρησίμευε για να «πατικώνουμε» από πάνω τα γράμματα που γράφαμε , ώστε να απορροφά το μελάνι που περίσσευε , να στεγνώνουν τα γράμματα  πιο γρήγορα και να μη γεμίζει μελανομουτζούρες το τετράδιο < Με το στυπόχαρτο σκουπίζαμε επίσης την πένα μετά το γράψιμο καθώς και τα  χέρια μας από τα μελάνια .

Αφού , λοιπόν , είχαμε βγάλει όλα τα σύνεργα της καλλιγραφίας , βάζαμε το βαζάκι με το μελάνι στο ειδικό κόψιμο του ξύλινου θρανίου μπροστά μας  , το ξεβιδώναμε  ( γέμιζε η τάξη από την στυφή μυρωδιά της μελάνης) , βουτάγαμε την πένα προσεχτικά μέσα στη μελάνη , την τινάζαμε διακριτικά για να φύγει το πολύ μελάνι κι ύστερα σκύβαμε γεμάτοι συγκέντρωση πάνω από το τετράδιο και πασχίζαμε να αντιγράψουμε , όσο γινόταν πιο πιστά , το τυπωμένο με καλλλιγραφικά γράμματα υπόδειγμα του τετραδίου . Το δύσκολο δεν ήταν τόσο το να αντιγράψουμε το πλαγιαστό σχήμα των γραμμάτων και  τις ουρίτσες  , όσο το να πετύχουμε τις παχιές και λεπτές γραμμές που έδιναν την ξεχωριστή ομορφιά  στα καλλιγραφικά γράμματα . Σύμφωνα με τις υποδείξεις του δασκάλου και με την ευχέρεια που κατακτούσαμε βδομάδα τη βδομάδα  αυτό το καταφέρναμε ως εξής : Όταν θέλαμε να κάνουμε παχιά γραμμή , πιέζαμε την πένα περισσότερο πάνω στο χαρτί , εκείνη άνοιγε στο σημείο της σχισμής της κι άφηνε πίσω της περισσότερη μελάνη δημιουργώντας μια παχιά γραμμή . Αντίθετα , όταν θέλαμε γραμμή λεπτή δεν πιέζαμε την πένα και χρησιμοποιούσαμε την κορυφή της μύτης της που έγραφε λεπτά .

Αφού τελειώναμε το γράψιμο , μαλακά – μαλακά  με το στυπόχαρτο «παίρναμε» ταμπώνοντας τα μελάνια που ήταν ακόμα νωπά , έλεγχε ο δάσκαλος και βαθμολογούσε τα γραπτά μας  , σκουπίζαμε τις πένες  και τα μουτζουρωμένα δάχτυλά μας με το στυπόχαρτο , βιδώναμε το μελανοδοχείο και είμαστε έτοιμοι για αναχώρηση , μιας και το μάθημα της καλλιγραφίας ήταν συνήθως την τελευταία ώρα του μεσημεριού ή του απογεύματος .

Όλα τα παιδιά , μετά το μάθημα  της καλλιγραφίας , ένιωθαν μια ξεχωριστή ικανοποίηση, γιατί ακόμα και οι πιο κακογράφοι της καθημερινής γραφής έβλεπαν πως μπορούσαν να γράψουν όμορφα γράμματα  και , τέλος πάντων , όλοι οι μαθητές χαίρονταν γιατί αισθάνονταν πως είχαν δημιουργήσει κάτι όμορφο και ξεχωριστό . Για το λόγο αυτό , τα περισσότερα τετράδια της καλλιγραφίας είναι ακόμα φυλαγμένα σε συρτάρια των σχολικών αναμνήσεων  σαν κάτι ξεχωριστό , κάτι μοναδικό και υπέροχο .

Βέβαια , κανείς δε λέει πως η καλλιγραφία  μας έκανε κατοπινά όλους καλλιγράφους . Σίγουρα όμως βελτίωσε το γραφικό χαρακτήρα ΟΛΩΝ και το κυριότερο μας έθισε στην αυτοπειθαρχία , στην ένταση της προσοχής , στην καλαισθησία , στη νοικοκυροσύνη των γραπτών , στην υπομονή , στην παρατήρηση , στη δεξιότητα των χεριών , στη σωστή στάση του σώματος , στο καλό και σωστό κράτημα της γραφίδας  … και σ’ ένα σωρό άλλες αναγκαίες για τον άνθρωπο (ιδιαίτερα για τον μαθητή) έξεις .

Κανείς δε θυμάται ή δεν έχει καταγράψει πότε ακριβώς μπήκε η καλλιγραφία ως μάθημα στο ελληνικό σχολείο . Σίγουρα όμως πρέπει να ήταν από τα πρώτα μαθήματα του προγράμματος των δημοτικών σχολείων της ελεύθερης Ελλάδας . Ήρθε όμως  στιγμή που ο κυκλώνας των αντιμεταρρυθμίσεων (μεταρρυθμίσεις της έλεγαν αλλά επρόκειτο για αντιμεταρρυθμίσεις) στο ελληνικό σχολείο σάρωσε (εδώ και σαράντα πάνω –κάτω χρόνια) την καλλιγραφία όπως και άλλα πολλά ωραία πράγματα αξίας διαχρονικής . Το να διδάσκονται οι μαθητές να γράφουν όμορφα γράμματα με τον κονδυλοφόρο θεωρήθηκε ξεπερασμένο και αναχρονιστικό και καταργήθηκε .

«Διότι, δεν έχει αξία κάποιος να γράφει όμορφα. Μπορεί να γράφει όπως θέλει , χωρίς να ενδιαφέρεται για την αισθητική πλευρά του ζητήματος».

Άλλωστε με την εισβολή των ηλεκτρονικών υπολογιστών στη ζωή μας , ίσως σε κάποια χρόνια οι άνθρωποι να μην ξέρουν ούτε καν να γράφουν στο χαρτί κρατώντας στο χέρι ένα μολύβι , αφού θα μαθαίνουν γράμματα με τα πλήκτρα της μηχανής . Έτσι , πιθανώς , θα χαθεί όχι μόνο η τέχνη της καλλιγραφίας αλλά και η χειρόγραφη γραφή , η πανάρχαιη αυτή δεξιότητα , η οποία έβγαλε τον Άνθρωπο από τα σκοτάδια στο Φως και δημιούργησε τον πανανθρώπινο πολιτισμό πάνω στον οποίο είναι θεμελιωμένη η σημερινή κοινωνία .

Οι «προοδευτικοί νεωτεριστές» που τινάζουν τα ρούχα τους ακούγοντας για την καλλιγραφία στο παλιό σχολείο , ας δουν πως στο εξωτερικό , σε πολλές χώρες , οι καλλιγραφία θεωρείται τέχνη , καλλιεργείται συστηματικά και οι καλλιτέχνες της γραφής βρίσκονται πολύ ψηλά στην πυραμίδα των Καλών Τεχνών . Πριν , ακόμα , από την ανακάλυψη της τυπογραφίας , η καλλιγραφία ήταν μια υψηλή τέχνη όπως και η ζωγραφική . Κοιτάζοντας κανείς τα παλιά χειρόγραφα  θαυμάζει τους καλλιγράφους εκείνης της εποχής , που αργά και υπομονετικά , μέρες και νύχτες ατέλειωτες ,  μ’ ένα φτερό χήνας στο χέρι  , στόλιζαν τα γράμματά τους για να μείνει στην κληρονομιά των ανθρώπων όχι μόνο η Γνώση και ο Πολιτισμός αλλά και η Τέχνη και η Ομορφιά !

Σήμερα ελάχιστοι άνθρωποι προσέχουν και προσπαθούν να γράφουν  (αν γράφουν) όμορφα γράμματα  (μερικών τα γράμματα ούτε καν διαβάζονται) ενώ και οι μαθητές παρασυρμένοι από τη λαίλαπα της «μη καλής γραφής» , κατά κανόνα , έχουν γίνει κακογράφοι , γράφοντας στα τετράδια και στα βιβλία τους αυτά τα γράμματα που οι παλιοί δάσκαλοι ονόμαζαν «ορνιθοσκαλίσματα» .

«Ο άνθρωπος κουβαλάει μνήμες , κρυμμένους θησαυρούς , μεταφέροντάς τους από γενιά σε γενιά .»

Δυστυχώς ο «θησαυρός»  της καλλιγραφίας έχει πάψει πλέον να μεταφέρεται. Η αλυσίδα της Καλής Γραφής έσπασε για πάντα , αφού άλλα είναι πλέον τα ιδανικά και οι αξίες του σχολείου και της ζωής . ΟΛΑ πλέον κινούνται στην προσπάθεια αποκοπής με οτιδήποτε έχει σχέση με το παρελθόν , αγνοώντας πως χωρίς το παρελθόν δεν μπορεί να υπάρξει ελπιδοφόρο μέλλον !

«Ξέρεις, δυσκολεύομαι να γράψω καλά….» , είπε απολογητικά. Τον κοίταξα και δεν πίστευα στα μάτια μου . Ηταν απόφοιτος Πανεπιστημίου , αλλά το σημείωμα που μου ενεχείρισε ήταν… μπακαλόχαρτο ! «Πάει» , αναλογίστηκα , καθώς προσπαθούσα να αποκρυπτογραφήσω τα ορνιθοσκαλίσματα , «πάει, ο παλιός , καλός , χάρτινος κόσμος»! Το τέλος του χάρτινου πολιτισμού , όσο βαρύγδουπο κι αν ακούγεται , συμπυκνώνεται σε ένα memo «να μην ξεχάσω» στερεωμένο κάτω από ένα μαγνητάκι στο ψυγείο . Μετρήστε , ποιοι από τους δικούς σας ανθρώπους κάνουν ακόμη ωραία γράμματα . Ή , ακόμη χειρότερα , πόσοι ενδιαφέρονται να γράψουν καλά . «Τώρα με το κομπιούτερ, ξέμαθα…». Μάλιστα .

Νίκος Βατόπουλος  – «Ἡ Καθημερινή», 12 Δεκ. 2007

17-9-2019